Nałóg. 2011 lipiec; 106(7): 1208-1212.
Opublikowane online 2011 February 14. doi: 10.1111 / j.1360-0443.2010.03301.x
PMCID: PMC3171738
© 2011 Autorzy, uzależnienie © 2011 Society for the Study of Addiction
ABSTRACT
Cele
Dane sugerują, że żywność hiperbilastyczna może być w stanie wywołać uzależniający proces. Chociaż nadal uzależnia się potencjał uzależniający żywności, ważne wnioski wyciągnięte na temat zmniejszenia zdrowotnych i ekonomicznych konsekwencji uzależnienia od narkotyków mogą być szczególnie przydatne w zwalczaniu problemów związanych z żywnością.
Metody
W obecnym dokumencie dokonujemy przeglądu potencjalnego zastosowania podejść w zakresie polityki i zdrowia publicznego, które były skuteczne w ograniczaniu wpływu substancji uzależniających na problemy związane z żywnością.
Efekt
Odpowiedzialność korporacyjna, podejście do zdrowia publicznego, zmiany środowiskowe i globalne wysiłki gwarantują silne rozważenia w zakresie zmniejszania otyłości i chorób związanych z dietą.
wnioski
Chociaż istnieją istotne różnice między żywnością a uzależniającymi lekami, ignorowanie analogicznych neuronalnych i behawioralnych skutków żywności i nadużywania narkotyków może skutkować zwiększoną chorobą związaną z żywnością i związanymi z nią obciążeniami społecznymi i ekonomicznymi. Interwencje w zakresie zdrowia publicznego, które skutecznie zmniejszają wpływ uzależniających leków, mogą odgrywać rolę w zwalczaniu otyłości i powiązanych chorób.
Słowa kluczowe: Żywność, otyłość, uzależnienie, zdrowie publiczne
Środowisko żywności zmieniło się diametralnie wraz z napływem nadmiernie strawnych pokarmów, które zostały zaprojektowane w sposób, który wydaje się przewyższać nagradzające właściwości tradycyjnej żywności (np. Warzywa, owoce, orzechy) poprzez zwiększanie tłuszczu, cukru, soli, aromatów i dodatków do żywności wysokie poziomy (Tabela 1). Żywność dzieli wiele funkcji z uzależniającymi lekami. Sygnały pokarmowe i konsumpcja mogą aktywować neurokręgi (np. Szlaki mezo-korowo-limbiczne) związane z uzależnieniem od narkotyków [1, 2]. Zwierzęta, którym podawano sporadycznie dostęp do cukru, wykazują behawioralne i neurobiologiczne wskaźniki odstawienia i tolerancji, uczulenie krzyżowe na psychostymulanty i zwiększoną motywację do spożywania alkoholu [3]. Szczury spożywające dietę bogatą w cukier i tłuszcz wykazują dysfunkcję nagrody związaną z uzależnieniem od narkotyków, obniżeniem poziomu receptorów dopaminy w prążkowiu i kompulsywnym jedzeniem, w tym ciągłą konsumpcją pomimo wstrząsów [4].
Kompozycja tradycyjna i hiperspalająca1
U ludzi zmniejszona dostępność receptora dopaminowego prążkowia i dysfunkcja prążkowia są związane z otyłością [5] i potencjalny przyrost masy ciała [6]. Pokarmy i nadużywane leki mogą wywoływać podobne następstwa behawioralne, w tym głód, ciągłe stosowanie pomimo negatywnych konsekwencji i zmniejszoną kontrolę nad konsumpcją [7]. Jeśli żywność jest zdolna do wywoływania procesów uzależniających, stosowanie lekcji z uzależnienia od narkotyków do otyłości, związanych z tym problemów metabolicznych i chorób związanych z dietą sugerowałoby kierunki polityki oraz interwencje zapobiegawcze i terapeutyczne [2, 8].
Skupienie na substancjach
Czynniki genetyczne i środowiskowe (np. Psychospołeczne) przyczyniają się do uzależnienia od narkotyków. Czynniki te mogą wchodzić w interakcje z lekami, które mogą bezpośrednio zmieniać funkcje mózgu, wzmacniać zachowania związane z poszukiwaniem narkotyków i przenosić uwagę na sygnały związane z substancjami; tzn. substancje mogą sprzyjać powtarzającemu się nadmiernemu spożyciu [9]. Chociaż uznanie osobistej odpowiedzialności za własne zachowania pozostaje ważnym składnikiem wielu interwencji związanych z uzależnieniami, poczyniono postępy w zwalczaniu uzależnienia od narkotyków, kiedy punkt ciężkości zmienił się z obwiniania osób uzależnionych na zrozumienie, że narkotyki mogą „przejmować” obwody mózgowe. Podobna zmiana konceptualna może pomóc w dziedzinie żywności i otyłości.
Rozważ tytoń. Można argumentować, że od lat firmy tytoniowe podkreślają osobistą odpowiedzialność za odpowiedzialność korporacyjną za opracowywanie uzależniających produktów. Ta perspektywa prawdopodobnie opóźni interwencje związane z narkotykami i zmiany polityki, koncentrując uwagę na indywidualnych zabiegach [10]. Chociaż indywidualne leczenie uzależnień od narkotyków jest pomocne i opłacalne [11], bardziej konstruktywny pogląd na zachowania związane z tytoniem ostatecznie obejmował również skupienie się na uzależniającym leku i wprowadził odważne zmiany prawne i polityczne w środowisku tytoniowym (np. opodatkowanie, ograniczenia w marketingu i dostępie oraz działania prokuratorów generalnych) .
Wstępne podejście do otyłości i związanych z nią zaburzeń metabolicznych koncentrowało się głównie na indywidualnych czynnikach ryzyka (np. Genetyka, odpowiedzialność osobista i zmiana indywidualnego zachowania) [12], odzwierciedlając wczesne „indywidualistyczne” podejście do używania tytoniu, które miało istotny, ale prawdopodobnie ograniczony wpływ na zdrowie publiczne. Niewiele uwagi poświęcono temu, jak inżynieria i marketing żywności mogą oddziaływać z możliwymi czynnikami ryzyka, generując reakcje mózgu, takie jak te na tradycyjne narkotyki. Jeśli hipersmaczna żywność ma ułamek skutków uzależniających narkotyków, znaczenie dla zdrowia publicznego może być znaczące ze względu na powszechny dostęp i ekspozycję na wysoce sprzedawane, tanie, ubogie w składniki odżywcze i wysokokaloryczne produkty. Jeśli skutki biologiczne zbliżają się do skutków narkotyków, wskazana może być daleko idąca polityka. Mając na uwadze wpływ na zdrowie publiczne, należy zwrócić uwagę na właściwości żywności i odpowiedzialność przemysłu za ich tworzenie.
Perspektywa zdrowia publicznego
Ważne jest rozważenie uzależnień w ramach modelu zdrowia publicznego. Znaczna część populacji rozwija uzależnienia, a dodatkowa część doświadcza „subklinicznych” problemów z substancjami uzależniającymi, co powoduje znaczne koszty społeczne. Na przykład, chociaż 12.5% Amerykanów uzależnia się od alkoholu [13], nadużywanie alkoholu przyczynia się do 4.0% globalnego obciążenia chorobami [14]. W przypadku żywności znaczenie zdrowia publicznego może nie występować wyłącznie od stosunkowo niewielkiej grupy, która może stać się klinicznie zależna od żywności, ale od prawdopodobnie większej grupy dorosłych i dzieci, które przejadą się na tyle, aby narazić na szwank ich zdrowie. Doniesienia o jedzeniu emocjonalnym, silnych pragnieniach żywnościowych, trudnościach z kontrolowaniem spożywania wysokokalorycznych pokarmów pomimo znanych konsekwencji i subklinicznym objadaniem się są powszechne, a koszty opieki zdrowotnej związane z nadwagą lub otyłością mają przekroczyć 850 miliardów dolarów rocznie w 2030 w Same Stany Zjednoczone [15]. Aby zmniejszyć te koszty, konieczne będzie skupienie się na odpowiedzialności osobistej lub zaburzeniach klinicznych, lekcja wyciągnięta z zajmowania się nikotyną i zażywaniem narkotyków. Polityka skoncentrowana na zmianie dostępności, atrybutów i kosztów wyrobów tytoniowych zaowocowała znacznymi korzyściami dla zdrowia publicznego. Podobne interwencje środowiskowe mogą być potrzebne, aby zmniejszyć problematyczne nadmierne spożycie potencjalnie uzależniającej żywności.
Rozbieżne podejścia
Kontrasty między historycznymi interwencjami związanymi z tytoniem a obecnymi interwencjami związanymi z żywnością są uderzające i ilustrujące. Po pierwsze, koszt wyrobów tytoniowych w świecie zachodnim wzrósł przede wszystkim z powodu opodatkowania i zaniechanych dotacji rządowych [16]. Natomiast składniki potencjalnie uzależniającej żywności (np. Kukurydza, cukier) są niedrogie, ponieważ są mocno subsydiowane przez wiele rządów. Sugestie dotyczące opodatkowania pokarmów o nadmiernym zapachu, takich jak napoje gazowane, są obecnie przedmiotem dyskusji [17]. Dowody z tytoniu sugerują, że podwyższenie ceny żywności o nadmiernym zapachu przez opodatkowanie i przesunięcie subsydiów może mieć korzystny wpływ na konsumpcję. Po drugie, ograniczenia w sprzedaży tytoniu bezpośrednio dzieciom przyczyniły się do ograniczenia używania tytoniu. W przeciwieństwie do tego, produkty o nadmiernym zapachu są najczęściej sprzedawanymi produktami skierowanymi szczególnie do dzieci i młodzieży [18]. Monitorowanie żywności staje się coraz trudniejsze dla rodziców, biorąc pod uwagę wzrost liczby miejsc sprzedaży produktów, reklamy (np. Wykorzystanie gier wideo do promowania produktów lub pomysłów), a także związane z szkołą przedsiębiorstwa marketingowe [19]. Po precedensie dotyczącym tytoniu ograniczenie narażenia dzieci na reklamę potencjalnie uzależniającej żywności może być ważną strategią zdrowia publicznego.
Oprócz kwestii związanych z kosztami i marketingiem, dostępność jest kolejnym krytycznym czynnikiem ograniczającym używanie tytoniu. Papierosy były kiedyś szeroko sprzedawane w automatach w miejscach publicznych. Oprócz zapewnienia większego ogólnego dostępu, automaty do sprzedaży tytoniu stanowiły ważny punkt dostępu dla nieletnich do nielegalnego zakupu papierosów [20]. W przypadku 2003 większość stanów amerykańskich ograniczyła stosowanie automatów do sprzedaży tytoniu [20], a podobne przepisy ograniczają dostępność alkoholu, z większymi ograniczeniami dla mocniejszych napojów alkoholowych. Piwo jest zazwyczaj bardziej dostępne do zakupu (np. Na stacjach benzynowych, sklepach spożywczych) i podlega mniejszym podatkom niż alkohol. Potencjał alkoholowy wiąże się z potencjałem nadużywania; stąd sprzedaż alkoholu jest czasami ograniczona do sklepów państwowych i podlega wyższym podatkom [21]. W przeciwieństwie do tego, żywność o niższej wartości odżywczej i prawdopodobnie większym potencjale nadużywania (tj. Wysoki cukier, wysoka zawartość tłuszczu) jest zazwyczaj bardziej dostępna i kosztuje mniej niż żywność o wyższej wartości odżywczej i prawdopodobnie niższym potencjale nadużywania (tj. Owoce, warzywa) [22]. Opierając się na podejściach do alkoholu, problemy związane z jedzeniem mogą być zmniejszone poprzez zmniejszenie dostępności mniej odżywczych, nadmiernie palących się produktów, a jednocześnie zwiększenie dostępu do zdrowszych.
Globalny zasięg
Inną ważną kwestią jest globalny marketing i sprzedaż produktów uzależniających. W obliczu spadku sprzedaży w świecie zachodnim firmy tytoniowe stały się bardziej agresywne gdzie indziej. Ponieważ zużycie tytoniu spadło o około 50% w ciągu ostatnich trzech dekad w Stanach Zjednoczonych, jednocześnie wzrosło o 3.4% rocznie w krajach rozwijających się [23]. W miarę jak dieta nadmiernie strawnych, silnie sprzedawanych produktów żywnościowych staje się zjawiskiem globalnym, polityka ochronna w różnych krajach wymaga rozważenia.
Wskaźniki otyłości szybko rosną na całym świecie, najpierw w krajach rozwiniętych, a ostatnio w biedniejszych krajach. Chociaż może istnieć wiele czynników, zmieniające się środowisko żywnościowe wymaga szczególnej uwagi. Na przykład wskaźniki otyłości w krajach takich jak Francja i Wielka Brytania rosną równolegle ze wzrostem dostępności wysoko przetworzonej żywności i sieci fast-food [24, 25] (Rys. 1a, Andb) .b). Podobne tendencje stwierdzono między spożyciem napojów słodzonych cukrem a wskaźnikami otyłości [17], ze zwiększonym spożyciem słodzonego cukru napoju prospektywnie przewidującego otyłość u dzieci [26]. Kraje, które w przeszłości odniosły sukces w ograniczaniu chorób związanych z dietą, takich jak Finlandia, odnotowały wzrost wskaźników otyłości w obecnym środowisku żywnościowym [27]. W miarę, jak rynki żywności stają się bardziej globalne, granice handlowe między krajami stają się bardziej porowate, co pozwala na większy napływ żywności o nadmiernym zapachu. Tradycyjnie zapobieganie uzależnieniom ponad granicami (np. Wysiłki ukierunkowane na podaż w celu ograniczenia handlu narkotykami) było trudne i kosztowne, a zastosowanie doświadczeń zdobytych podczas takich międzynarodowych przedsięwzięć mogłoby być cenne. Ponieważ reklama żywności w coraz większym stopniu koncentruje się na globalnych formach mediów, takich jak Internet i lokowanie produktów w filmie, dla każdego rządu coraz trudniej jest skutecznie regulować marketing żywności. Podobnie jak w przypadku tytoniu, globalne interwencje mogą najlepiej zmniejszyć ogólnoświatowy wpływ potencjalnie uzależniającej żywności.
Wykresy czasowe dotyczące wskaźników otyłości i fast foodów McDonald's we Francji2,3
Wykresy czasowe wskaźników otyłości i fast foodów McDonald's w Wielkiej Brytanii4
Istotne różnice
Chociaż żywność ma cechy uzależniające, istnieją ważne różnice. W przeciwieństwie do leków, żywność jest niezbędna do przeżycia. Istotny charakter jedzenia kontrastuje z używaniem tradycyjnie uzależniających substancji i komplikuje interwencje związane z żywnością. Wiele uzależniających leków obejmuje kilka składników, a składnik uzależniający został zidentyfikowany (np. Etanol, heroina). W przeciwieństwie do tego, produkty o nadmiernym zapachu zazwyczaj zawierają wiele składników, a badania, w których składniki mogą uzależniać, są na stosunkowo wczesnym etapie. Działania polityczne i regulacyjne będą wspomagane przez badania, w których elementy żywności mogą wywoływać procesy uzależniające. Takie informacje mogą pomóc w ulepszeniu interwencji na wczesnym etapie rozwoju. Ponieważ żywność spożywana jest częściej i wcześniej niż w przypadku nadużywania narkotyków, wczesne i powtarzane narażenie w dzieciństwie może mieć długotrwałe skutki, a strategie profilaktyczne skierowane do młodzieży mogą mieć istotne implikacje, gdy ludzie dojrzeją.
Podsumowanie
Pokarmy, szczególnie te, które są zbyt palące, wykazują podobieństwa do uzależniających leków. Chociaż potencjalny uzależniający charakter żywności może nie wyjaśniać w pełni otyłości lub nadmiernego spożycia żywności, ważne wnioski wyciągnięte z uzależnienia od narkotyków mogą dostarczyć metod zmniejszania nasilających się problemów związanych z żywnością i związanych z tym kosztów osobistych, zdrowia publicznego i ekonomicznych. Odpowiedzialność korporacyjna, podejście do zdrowia publicznego, zmiany środowiskowe i globalne wysiłki wydają się kluczowe w ograniczaniu problemów związanych z żywnością i substancjami. Takie podejście można by wprowadzić w połączeniu z indywidualnymi działaniami behawioralnymi i farmakologicznymi, które mogłyby również skorzystać na rozważeniu podobieństw między warunkami związanymi z żywnością, takimi jak otyłość i uzależnienie od narkotyków [2, 8]. Ignorowanie analogicznych efektów neuronalnych i behawioralnych żywności i narkotyków może spowodować znaczną utratę czasu, zasobów i życia, ponieważ na nowo odkrywamy doświadczenia w zmniejszaniu wpływu substancji uzależniających.
Podziękowanie
Badania te były wspierane przez granty National Institutes of Health P50 DA016556, UL1-DE19586, K24 DK070052, RL1 AA017537 i RL1 AA017539, Office of Research on Women's Health, the NIH Roadmap for Medical Research / Common Fund, VA VISN1 MIRECC i Rudd Center. Za treść odpowiedzialni są wyłącznie autorzy i niekoniecznie reprezentują one oficjalne poglądy innych agencji finansujących.
Dr Potenza otrzymał wsparcie finansowe lub rekompensatę za: Dr Potenza doradza firmie Boehringer Ingelheim i jest jej doradcą; ma udziały finansowe w Somaxon; otrzymał wsparcie badawcze od National Institutes of Health, Veteran's Administration, Mohegan Sun Casino, National Center for Responsible Gaming i stowarzyszonego z nim Institute for Research on Gambling Disorders oraz Forest Laboratories; brał udział w ankietach, wysyłkach lub konsultacjach telefonicznych dotyczących narkomanii, zaburzeń kontroli impulsów lub innych tematów zdrowotnych; konsultował się z kancelariami prawnymi w kwestiach związanych z uzależnieniami lub zaburzeniami kontroli impulsów; zapewnił opiekę kliniczną w Connecticut Department of Mental Health and Addiction Services Program Problem Gambling Services; dokonywał przeglądów grantów dla National Institutes of Health i innych agencji; ma sekcje czasopism redagowane przez gości; wygłaszał wykłady akademickie podczas wielkich rund, wydarzeń CME i innych miejsc klinicznych lub naukowych; i wygenerował książki lub rozdziały książek dla wydawców tekstów o zdrowiu psychicznym.
Przypisy
Wszyscy autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów w odniesieniu do treści tego artykułu.
Konflikty interesów Wszyscy autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów w odniesieniu do treści tego artykułu. Dr Potenza otrzymał wsparcie finansowe lub rekompensatę za: Dr Potenza doradza firmie Boehringer Ingelheim i jest jej doradcą; ma udziały finansowe w Somaxon; otrzymał wsparcie badawcze od National Institutes of Health, Veteran's Administration, Mohegan Sun Casino, National Center for Responsible Gaming i stowarzyszonego z nim Institute for Research on Gambling Disorders oraz Forest Laboratories; brał udział w ankietach, wysyłkach lub konsultacjach telefonicznych dotyczących narkomanii, zaburzeń kontroli impulsów lub innych tematów zdrowotnych; konsultował się z kancelariami prawnymi w kwestiach związanych z uzależnieniami lub zaburzeniami kontroli impulsów; zapewnił opiekę kliniczną w Connecticut Department of Mental Health and Addiction Services Program Problem Gambling Services; dokonywał przeglądów grantów dla National Institutes of Health i innych agencji; ma sekcje czasopism redagowane przez gości; wygłaszał wykłady akademickie podczas wielkich rund, wydarzeń CME i innych miejsc klinicznych lub naukowych; i wygenerował książki lub rozdziały książek dla wydawców tekstów o zdrowiu psychicznym.
Referencje
1. Volkow ND, Wang GJ, Fowler JS, Telang F. Nakładające się obwody neuronalne w uzależnieniu i otyłości: dowody patologii układu. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2008; 363: 3191 – 3200. [Artykuł bezpłatny PMC] [PubMed]
2. Blumenthal DM, Gold MS. Neurobiologia uzależnienia od żywności. Curr Opin Clin NutrMetab Care. 2010; 13: 359 – 365. [PubMed]
3. Avena NM, Rada P, Hoebel BG. Dowody na uzależnienie od cukru: behawioralne i neurochemiczne skutki sporadycznego, nadmiernego spożycia cukru. Neurosci Biobehav Rev. 2008; 32: 20 – 39. [Artykuł bezpłatny PMC] [PubMed]
4. Johnson PM, Kenny PJ. Receptory dopaminy D2 w dysfunkcji nagradzania podobnej do uzależnienia i kompulsywnym jedzeniu u otyłych szczurów. Natura. 2010; 13: 635 – 641. [Artykuł bezpłatny PMC] [PubMed]
5. Wang GJ, Volkow ND, Logan J, Pappas NR, Wong CT, Zhu W, et al. Dopamina mózgowa i otyłość. Lancet. 2010; 357: 354 – 357. [PubMed]
6. Stice E, Spoor S, Bohon C, Small DH. Relacja między otyłością a osłabioną odpowiedzią prążkowia na pokarm jest moderowana przez Taq1A A1 Allele. Natura. 2008; 322: 449 – 452. [Artykuł bezpłatny PMC] [PubMed]
7. Gearhardt AN, Corbin WR, Brownell KD. Uzależnienie od żywności: badanie kryteriów diagnostycznych uzależnienia. J Addict Med. 2009; 3: 1 – 7. [PubMed]
8. Merlo LJ, Stone AM, Gold MS. Współwystępujące uzależnienia i zaburzenia odżywiania. W: Riess RK, Fiellin D, Miller S, Saitz R, red. Zasady medycyny uzależnień. 4. wydanie Lippincott Williams & Wilkins; Kulwer (NY): 2009. s. 1263–1274.
9. Volkow ND, Li TK. Uzależnienie od narkotyków: neurobiologia zachowań zniknęła. Nat Rev Neurosci. 2004; 5: 963 – 970. [PubMed]
10. Brownell KD, Warner KE. Niebezpieczeństwa ignorowania historii: wielki tytoń był brudny, a miliony umarły. Jak podobne jest duże jedzenie? Milbank Q. 2009; 87: 259 – 94. [Artykuł bezpłatny PMC] [PubMed]
11. Ettner SL, Huang D, Evans E, Ash DR, Hardy M, Jourabchi M, i in. Koszt-korzyści w projekcie wyników leczenia w Kalifornii: Czy leczenie uzależnienia od substancji „płaci za siebie”? Badania w zakresie usług zdrowotnych. 2006; 41: 192 – 213. [Artykuł bezpłatny PMC] [PubMed]
12. Brownell KD, Kersh R, Ludwig DS, Post RC, Puhl RM, Schwartz MB, et al. Odpowiedzialność osobista i otyłość: konstruktywne podejście do kontrowersyjnej kwestii. Zdrowie wpływa. 2010; 29: 379 – 87. [PubMed]
13. Hasin DS, Stinson FS, Ogburn E, Grant BF. Częstość występowania, korelacje, niepełnosprawność i współwystępowanie nadużywania i uzależnienia od alkoholu w DSM-IV w Stanach Zjednoczonych: wyniki krajowego badania epidemiologicznego dotyczącego alkoholu i związanych z nim warunków. Arch Gen Psychiatry. 2007; 64: 830 – 842. [PubMed]
14. Pokój R, Babor T, Rehm J. Alkohol i zdrowie publiczne. Lancet. 2005; 365: 519 – 530. [PubMed]
15. Wang Y, Beydoun MA, Liang L, Caballero B, Kumanyika SK. Czy wszyscy Amerykanie staną się nadwagą lub otyłością? Oszacowanie postępu i kosztów epidemii otyłości w USA. Otyłość. 2008; 16: 2323 – 2330. [PubMed]
16. Frieden TR, Bloomberg MR. Jak zapobiec śmierci 100 z tytoniu. Lancet. 2007; 369: 1758 – 61. [PubMed]
17. Brownell KD, Frieden TR. Uncje prewencji - sprawa porządku publicznego dotycząca podatków od napojów słodzonych. NEJM. 2009; 360: 1805–1808. [PubMed]
18. Powell LM, Szczypka G, Chaloupka FJ, Braunschweig CL. Wartości odżywcze telewizyjnych reklam żywnościowych widziane przez dzieci i młodzież w Stanach Zjednoczonych. Pediatria. 2007; 120: 576 – 583. [PubMed]
19. Harris JL, Pomeranz JL, Lobstein T, Brownell KD. Kryzys na rynku: jak marketing żywności przyczynia się do otyłości u dzieci i co można zrobić. Annu Rev Public Health. 2009; 30: 211 – 25. [PubMed]
20. Aktualizacja bazy danych prawodawstwa dotyczącego nowotworów państwowych. Przepisy stanowe dotyczące dostępu młodzieży do wyrobów tytoniowych za pośrednictwem automatów. 2003; 53: 7.
21. Systemy kontroli alkoholu: systemy dystrybucji detalicznej napojów spirytusowych [Internet] System informacji o polityce alkoholowej. [Aktualizacja 2009 January 1; cytowany 2010 May 5 2010]. Dostępne od: http://www.alcoholpolicy.niaaa.nih.gov/Alcohol_Control_Systems_Retail_Distrib ution_Systems_for_Spirits.html?tab=Maps.
22. Jetter KM, Cassady DL. Dostępność i koszt zdrowszych alternatyw żywności. Am J Prev Med. 2006; 30: 38 – 44. [PubMed]
23. Światowa Organizacja Zdrowia Zwalczająca Epidemię Tytoniu. Genewa, Szwajcaria: 1999. Światowy raport zdrowotny 1999.
24. Fantasia R. Fast food we Francji. Teoria Soc. 1995; 24: 201 – 243.
25. DeBres K. Burgers for Britain: Geografia kulturowa McDonald's UK. J Cult Hasło geograficzne 2005; 22: 115–139.
26. Ludwig DS, Peterson KE, Gortmaker SL. Związek między spożyciem napojów słodzonych cukrem a otyłością dziecięcą: prospektywna analiza obserwacyjna. Lancet. 2001; 357: 505 – 508. [PubMed]
27. Vartiainen E, Laatikainen T, Peltonen M, Juolevi A, Mannisto S, Sundvall J, et al. Trzydziestopięcioletnie trendy w zakresie czynników ryzyka sercowo-naczyniowego w Finlandii. Int J Epidemiol. 2010; 39: 504 – 18. [PubMed]
;