O a amioga e mafai ona mafaufau i ai o mea ua fai ma vaisu? O fefaatauaiga, taʻaloga, faʻaaogaina Initaneti, feusuaiga, faʻatau ma le 'ai e mafai ona sili atu, ae pe tatau ona faʻailogaina o vaisu o se fefinauaiga faifaipea.

I le lomiga aupito lata mai, lima o le Fuainumera Faʻailoga ma Fuainumera Faʻamaumauga o Manatu o Mafaufauga (DSM-5) - o se tusi na lomia e le American Psychiatric Association i le 2013 o loʻo faʻauigaina ma faʻavasega tulaga o le soifua maloloina o le mafaufau - o le faʻaletonu o le faʻaletupe na aveʻese mai le vaega o 'Impulse-control disorders e leʻo faʻatulagaina i isi mea' i 'Substance-related and addrupt disorders'. O lenei sui o se suiga taua mai se manatu na manumalo talu mai le 1980s o vaisu o faʻafitauli e aofia ai le faʻamalosia o fualaʻau, ma le tele o le le o ni vailaʻau-fesoʻotaʻi amioga ua avea nei ma vaisu.¹.

Faʻasologa o feusuaʻiga i le taimi nei ua na o le pau lea o le vailaʻau e lisiina e fai ma vaisu i le DSM-5, e ui lava o se vaega galulue na fautuaina le Initaneti faʻafitauli o le le atoatoa (IGD) faʻatagaina nisi suʻesuʻega. Ole tele o itu ole IGD o loʻo feteʻenaʻi lava, e aofia ai ma le tele ole Initaneti e ono avea ma taʻavale faʻatusatusa ile faʻafitauli o se maʻi, ma, pe a talia se lautele lautele 'Initaneti-faʻaogaina le maʻi', o le lautele o le faʻaaogaina e fai ma vaisu. O le vaega galulue taulai atu i taʻaloga ona o le sili ona lelei aʻoaʻoina ma finauina faʻafitauli ituaiga o Initaneti faʻaaoga i lena taimi², ae o amioga e pei o upega tafaʻilagi ma matamataga ponokalafi o loʻo suʻesuʻeina foi. O le faʻaogaina o le Initaneti o loʻo faʻaalia foi le aoga: faʻafitauli, fesoʻotaiga i fesoʻotaiga i luga o le initaneti, mo se faʻataʻitaʻiga, ua fesootaʻi atu i tulafono faatonutonu ma faʻafitauli faʻafitauli i le faʻaaogaina o le ava i tamaiti aoga i le iunivesite³. Talu ai ona o le toatele o tagata o loʻo ola aʻe i tekinolosi faʻatekinolosi, o le mafaufau i se lautele lautele o gaoioiga e fesoʻotaʻi atu i le Initaneti e pei o se mea e fai ma vaisu e foliga mai e taua mo tagata suʻesuʻe.

Faʻamatalaga uiga mataʻutia

Ae e tusa lava pe o nei tagata suʻesuʻe na talia, o le fesili pe o fea e tusi ai le laina i le va o amioga le masani ma masani e tumau pea mo le fefinauai ma ua saofagā i le tele o fesuiaiga o fua faatatau faʻatatau mo faafitauli faʻaaogaina le Initaneti². I le taimi nei, o le DSM-5 e faʻaaogaina se laasaga sili atu ona malosi mo le faʻamaonia o le le atoatoa o le vavalalata (e tatau ona ausia 4 poʻo le sili atu faʻavae e aofia ai mai le 9) poʻo le Initaneti o le gaioiga o le Initaneti (5 poʻo sili atu mai le 10) nai lo le suʻega o mea e faʻaaogaina (substance 2 poʻo sili atu o le 11); e tatau ona tatou faʻaeteete e aua le faʻaituau i le faʻalauteleina o ia amioga e le o ni mea e aʻafia ai, ma le aʻafiaga leaga e mafai ona latou maua i le soifua maloloina lautele.

O le isi mataupu feteenaʻi o vaisu o feusuaiga. Ua uma ona faʻatulagaina ma faʻataʻitaʻiina ni faʻataʻitaʻiga faʻavae mo le gasegase faʻafeusuaiga⁴, ae le o aofia ai le aiaiga i le DSM-5. E pei o isi amioga ua fai ma vaisu, o feeseeseaiga e faatatau i le mea e faatulaga ai le faitotoʻa i le va o tulaga masani ma le le masani ai o feusuaiga. Ae ui lava i lea, o mea tutusa i suiga o le mafaufau ma le ola e aofia ai le fiafia ma le faaseeina o taui ua matauina i le va o amioga malolosi tau feusuaiga ma mea e fai ma vaisu tau taaloga, ma fuafaatatau iloiloga o mea ua fai ma vaisu-e pei o le manao e foliga talafeagai i vaega o amioga feusuai. O se malamalamaaga sili atu o mea tau le mafaufau ma mea e aʻafia ai, e pei o le tele o le mafaufau ma le natura fuafuaina e fesoʻotaʻi atu i mea tau tupe ma vailaau oona e fesoʻotaʻi ma le feusuaʻi, e tatau ona fesoasoani i le faʻavasegaina o taumafaiga ma faʻaleleia le atinaʻeina o togafitiga faʻatulagaina.

O isi amioga, e aofia ai le soʻona 'ai ma faʻatauga, o nisi taimi e avea foʻi ma vaisu. O le maitau, o tagata gasegase o loʻo mauaina le faʻamalosiʻau o le toto mo le faʻamaʻi o le Parkinson, o nisi taimi e atiaʻe ai le tele o le 'ai, faʻatauga, faʻafeusuaiga ma taʻaloga masani, ma fai mai atonu e iai se fesoʻotaʻiga o meaola na te unaʻia nei amioga uma. Ae o loʻo i ai nuances: e ui lava o le lapoʻa ua maua e fefaʻasoaaʻi ai vaega o meaola ma vailaʻau oona, o le 'eseʻese o auala e aliaʻe mai ai le tulaga, e taʻu mai ai e naʻo se vaega o tagata taʻitoʻatasi e maua i le lapoʻa e ono faʻaalia e le tagofia o meaʻai. Ae maise lava, o tagata e le atoatoa lelei le taumafaina o le mafaufau e ono ausia le tausisia o meaʻai o loʻo fai ma vaisu, ma faʻailoaina ni mea e tutusa ai ma le faʻaletonu o le tulaga tau tupe ma faʻaletonu o le faʻaaogaina o vailaʻau. A faʻapea o meaʻai e faʻaalia e i ai ni mea e ono fai ma vaisu, e taua le faʻailoa o meaʻai faapitoa poʻo meaʻai e faʻatino ai ma faʻatulafonoina fesoʻotaʻiga lautele-soifua maloloina.

A o finau tagata popoto e le o ni vailaʻau e mafai ona aofia ai ma mea ua fai ma vaisu, e faʻaauau pea ona faʻaalia e tagata le amio faʻaletonu. O le mea lea, o le tele o suʻesuʻega e manaʻomia ina ia malamalama atili ai i faʻafitauli o le epidemiological, clinical, neurobiological, genetics ma faaleaganuu e fesoasoani e puipuia ma togafitia ai mea ua fai ma vaisu. Suesuega sili ona taua i le tuufaatasia o DSM-5, ma se faʻapena gaioiga tatau ona faʻaaogaina i le tusiaina o le 11th lomiga (tatau i le 2017) o le World Health Organization's Faʻavasegaga Faʻavaomalo o faʻamaʻi. Ae mo lenei mea e tupu, e tatau i ofisa o loʻo faʻatupeina ona faʻamuamua suʻesuʻega i vailaau e leai ni vailaʻau. I totonu o le Iunaite Setete, o le National Institute of Health o le Malo e aofia ai matagaluega e taulai atu i vailaʻau ma le ava malosi, ae leai se mea e taulai i vaisu amioga. O le fatuina o se inisitituti a le atunuʻu e uiga i vaisu amioga e fesoasoani e faʻalauiloa ai suʻesuʻega i lenei vaega. I Falani, e manaʻomia e le malo ni nofoaga e togafitia ai vaisu e tuʻuina atu le tausiga mo tagata ei ai vaisu amioga. O le mea lea, o le auala tatou te faʻavasegaina ai nei amioga e iai faʻamatalaga faʻatonuga o le falemaʻi, ma o loʻo i ai se manaʻoga taua e malamalama i le auala sili e puipuia ai vaisu amioga ma fesoasoani i tagata o loʻo aʻafia i aʻafiaga e fesootaʻi ma i latou.

1. Potenza, MN Toga 101, 142-151 (2006).
   • PubMed
   • mea
   • Faʻaali le faʻalapotopotoga
2. Petry, NM & O'Brien, CP Togafitiga 108, 1186–1187 (2013).
3. ISI
4. PubMed
5. mea
6. Faʻaali le faʻalapotopotoga
7. PubMed
8. mea
9. Faʻaali le faʻalapotopotoga
10. PubMed
11. mea
12. Faʻaali le faʻalapotopotoga
13. Hormes, JM, Kearns, B. & Timko, CA Togafitiga 109, 2079–2088 (2014).
14. Reid, RC 'ua al. J. Sex Med. 9, 2868-2877 (2012).

Faʻasalaga mau

• Faʻafesoʻotaʻiga i fafo e fesoʻotaʻi
• Marc Potenza
• Le Tusi Taʻiala ma le Faʻamaumauga o Mafaufauga o Mafaufau (DSM-5)
• Faʻalapotopotoga Faʻavaomalo Faʻavaomalo Faʻasalalau o faʻamaʻi
• Faʻasalaga i le Neural o le gaioiga faʻafeusuai i tagata taʻitoʻatasi ma e aunoa ma ni amioga mataga faʻafeusuaiga
• O fesili tau feusuaʻiga ponokalafi: mea tau mafaufau
• Faʻafitauli o le puleaina o faʻamaʻi i le faʻamaʻi a Parkinson