1. faʻatomuaga
Mai se vaaiga faʻalemafaufau, feusuaiga e malamalama o le tuʻufaʻatasia i le va o anatomical, physiological, ma mafaufau mea taua, ma uma lagona ma amioga amio fesoʻotaʻi i feusuaiga, lea amata faʻamalosia i le taimi o talavou. Faʻafeusuaiga faʻailoga amata atiaʻe i le taimi o tamaititi ma mafai ona fesuiaʻi e eseese itu, aofia ai agafesoʻotaʻi ma fafo atu mea. Mai lena vaaiga, o le mauaina o ponokalafi avea ma se taua ma talafeagai mataupu mo talavou ma talavou [
1]. O tagata talavou ua faʻamatalaina e le Lalolagi Soifua Maloloina faʻalapotopotoga o ni tagata taʻitoʻatasi 10-24 tausaga le matutua, ma, mo le faʻamoemoe o lenei suʻesuʻega, o le a matou talanoa i talavou ma talavou tutoʻatasi, malamalama o latou o tagata taʻitasi i le va o le 10 ma le 24 tausaga.
Talu mai le aofia ai o le initaneti ma le ICT (Faʻamatalaga ma Fesoʻotaʻiga Tekonolosi) i gaioiga i aso uma, sosaiete ua oo i suiga i le tele o eria, ma fegalegaleaiga lautele ua sili ona tupuola i se saoasaoa saoasaoa. O le atinaʻeina o masini atamai fou ma le vave ona tutoatasi i luga ole initaneti ua mafai ai ona vave fesoʻotaʻiga ma le faʻatapulaʻaina ma le vave mauaina o soʻo se ituaiga o mea, aofia ai ponokalafi. O ponokalafi e le o se lata mai poʻo se mea fou ma ona foliga vaaia e mafai ona toe maua mai i tua i Eleni Eleni [
2]; ae ui i lea, o ponokalafi fou na aliali mai ma le faʻaleagaina o fou tekonolosi masini e eseʻese ma tulaga ese uiga totino, lea e ese mai le "tuai ponokalafi". Ballester et al. [
1] faʻamatala faʻamatala i mea nei:
Tulaga lelei o ata: O ponokalafi fou e faʻavae i luga o lipine sili ona lelei o loʻo faʻaleleia pea i le tulaga lelei o ata.
Faigofie: Fou ponokalafi e lautele taugofie ma o le tele o ia e matua saoloto.
Avanoa: E i ai le lautele ma le faʻatapulaʻa taulaga, lea e mafai ona faʻaaogaina e aunoa ma faʻatapulaʻaina ma e mafai ona vaʻaia mai soʻo se masini.
Le faʻatapulaʻaina feusuaʻiga: Faʻataʻitaʻiga faʻataʻitaʻiga faʻaalia i "fou ponokalafi" leai ni tapulaʻa, aofia ai lamatiaga amioga faʻafeusuaiga poʻo le tusa lava pe faʻatagaina.
O loʻo faʻaalia mai i tusitusiga, e i le va o le 7 ma le 59% o talavou e faʻatagaina le ulufale ma faʻaaoga ia ponokalafi.
3]. O le lautele lautele ma fesuiaiga i le lipotia fua faatatau salalau o ponokalafi taumafaina i talavou ona o le eseesega o faataitaiga, tausaga o tagata auai, ma auala o le taumafaina. Fua faatatau masani mo soʻo se ituaiga o taumafaina (fuafuaina ma le faʻamoemoe le fuafuaina) faʻatulagaina mai le 7 i le 71%, faʻatatau i le faʻatatauina faaaoga [
3]. E le gata i lea, o suʻesuʻega na suʻesuʻeina ai eseesega o itupa na maua ai o le 93% o tama ma le 52% o teineiti i le va o le 16 ma le 19 tausaga le matutua na matamata i ponokalafi i le ono masina ua tuanaʻi [
4]. O nei itupa eseesega na lipotia foi e Ballester, Orte, ma Pozo [
5], o ana faʻaiuga faʻaalia o initaneti ponokalafi taumafaina e sili atu maualuga ma tama (90.5%) nai lo teine (50%), ma aliʻi sui faʻapea foi lipotia se sili atu taimi o taumafa nai lo fafine auai.
Suesuega taulaʻi luga eseesega tausaga maua e 50% o Sipaniolo talavou i le va o 14 ma 17 tausaga le matutua matamata luga o le initoneti ponokalafi [
6]. E le gata i lea, Ballester et al. [
1] lipotia mai toeititi 70% o Sipaniolo talavou talavou i le va o 16 ma 29 tausaga le matutua faʻaaoga ponokalafi. O a latou iʻuga ua faʻaalia ai o le matua o le fesoʻotaʻiga muamua ma ponokalafi na alualu i luma i Sepania, ma tamaiti i le latou uluaʻi fesoʻotaʻiga ma ponokalafi i le uiga o le 8 tausaga le matutua, ma lautele faʻaaogaina amataina i le 13-14 tausaga [
1].
O le salalau o le umiaina o telefoni feaveaʻi o lona uiga o ponokalafi e mafai ona maua i soʻo se mea ma e vaʻavaʻaia e autalavou uma faʻalilolilo ma i kulupu. Lenei auala fou o le ulufale atu ma 'aʻai ponokalafi e i ai se manino aʻafiaga i feusuaʻiga, itupa sootaga, feusuaʻiga faʻamalosi, ma feusuaiga, aemaise lava i tamaiti laiti, o latou e ono afaina i ponokalafi mataupu, ao latou atiaʻe a latou feusuaiga [
3].
O se suʻesuʻega talu ai nei na taʻua ai e 40.7% o tagata na auai na lipotia mai na pagatia i ni leaga le lelei e fesoʻotaʻi ma ponokalafi taumafaina, a le i le tagata lava ia, agafesootai, aʻoaʻoga, poʻo tulaga faʻapitoa [
7]. Tele tusitala na faailoa mai o ponokalafi taumafaina i tamaiti laiti e fesootai ma eseesega leaga taunuuga [
1,
5,
7,
8]. Mo se faʻataʻitaʻiga, Burbano ma Brito [
8] taʻua ai o le matamata i ponokalafi ei ai sona aafiaga tuʻusaʻo i luga o le psychosexual atinaʻe o talavou, fausiaina taufaasese ma le saʻo faʻataʻitaʻiga faʻataʻitaʻiga e uiga i feusuaiga. I se faʻaopopoga, Peter ma Valkenburg [
3] iloa ai o le matamata i ponokalafi a o talavou e fesoʻotaʻi ma foliga vaaia ma le faʻateleina o aʻafiaga feusuaʻiga, e pei o le le puipuia, faiaiga faʻafeusuaiga ma le tele o paʻaga, poʻo le faʻateleina o feusuaiga osofaʻiga gaioiga ma afaina. E le gata i lea, Burbano ma Brito [
8] faʻaalia ai o le faʻaaogaina o ponokalafi i le amataga o laasaga, aemaise lava o se tamaititi, e fesoʻotaʻi ma ituaiga fou o feusuaiga i luga o le initaneti faʻasauaina, pei o le sexting poʻo luga o laiga teuga.
E le gata i lea, o tusitusiga na faʻaalia se fesoʻotaʻiga i le va o le taumafaina o ponokalafi e tagata talavou ma forensic ma faʻatagaina tulafono. O suʻesuʻega talu ai nei na faʻamamafaina ai se fesoʻotaʻiga i le va o le vave taumafaina o mea mataga faʻafeusuaiga ma foliga vaaia ma le faʻateleina o paraphilias e pei o voyeurism ma faʻaaliga [
9,
10]. E le gata i lea, o le suʻesuʻega na faʻasino atu i se vavalalata faʻataʻitaʻiga i le va o le vave taumafaina o ponokalafi ma le faʻamalosia o le taumafaina ma le faʻateleina o feusuaiga osofaʻiga na faia e aliʻi ma feusuaiga osofaʻiga faʻasauā i fafine [
3]. I le iuga, talu ai nei sailiga fautuaina se fesoʻotaʻiga i le va o le vave taumafaina o ponokalafi ma le faʻateleina o le faia i luga o le initoneti amioga feusuaʻi, e pei o le feusuaiga, e mafai ona taitai atu ai i luga o le initoneti afaina ai i feusuaiga, e pei o sextortion poʻo lugalaina teuga [
11].
O le mea lea, o le autu o lenei pepa o le suʻesuʻeina o le mea ua iloa nei e uiga i le aʻafiaga ma iʻuga o ponokalafi ma le loto i ai taumafaina i luga o tagata talavou, ma le taulaʻi atu i luitau forensic ma aʻafiaga o lenei tulaga o loʻo tupu i luga o talavou.
2. Metotia
I tausaga talu ai nei, o le tino o suʻesuʻega e faatatau i ponokalafi taumafaina ua faateleina. O le tele o suʻesuʻega ua faʻamamafaina ai aʻafiaga o ia taumafa i le agafesoʻotaʻi ma feusuaʻiga o talavou ma isi fesoʻotaʻiga fesoʻotaʻiga e mafai ona i ai leaga le mafaufau ma faʻatulafono taunuuga. O lenei faʻamatalaga iloiloina faʻamoemoe e faʻailoa agavaʻa ma le leai ni faʻataʻitaʻiga suʻesuʻega talanoa i le faʻafesoʻotaʻiga i le va o ponokalafi taumafaina i tagata talavou ma agafesoʻotaʻi, feusuaiga, ma faʻaiuga faʻaiuga, faʻapea foi ma isi faʻamaoniga loloto. O se faʻamatalaga faʻasolosolo o se lolomiga e faʻamatalaina ma talanoaina le tulaga o le faasaienisi o se faʻapitoa mataupu poʻo le autu mai se manatu faʻafaʻavae ma manatu faʻavae [
12]. Mo le faʻamoemoe o lenei pepa, o se faʻamatalaga faʻapitoa na faia o se muamua auala ma latalata i le tulaga o le fesili e uiga i ponokalafi taumafaina i talavou, i le amanaʻia o ona tapulaʻa, e aofia ai Sipaniolo suʻesuʻega, i muamua iloiloga o le mataupu. Matou te talitonu talu mai le lolomiina o Peter ma Valkenburg's (2016) iloiloga faʻasolosolo, saofaga talafeagai na faia e faʻatatau i le faʻatauaina e le autalavou o le ponokalafi, ma o lenei suʻesuʻega e faʻamoemoe e iloiloina na ma isi saofaga, e aofia ai Sipaniolo tusitusiga, e suʻesuʻe ai le tulaga moni o o le fesili. Matou te iloiloina lenei mataupu o le taua tele i matua, le aʻoaʻoga nuu, ma soifua maloloina fomai galulue ma tagata talavou oe ono ono aafia i lenei tulaga.
Faʻavae mo le aofia ai i le iloiloga o nei:
Suʻesuʻega (a le o le empirical poʻo le non-empirical ae le aofia ai faʻamaumauga a le doctoral) suʻesuʻeina ponokalafi taumafaina i talavou ma talavou faitau aofaʻi.
Suesuega suʻesuʻeina le fesoʻotaʻiga i le va o ponokalafi taumafaina i le autalavou ma agafesootai, feusuaiga, ma mafaufauga taunuuga
Suesuega suʻesuʻeina le fesoʻotaʻiga i le va o ponokalafi taumafaina i talavou ma le faaletulafono pe forensic aafiaga
O faʻamatalaga na aofia i lenei iloiloga na aoina i le atoa o Oketopa, Novema, ma Tesema 2020. O le suʻesuʻega na aofia ai suʻesuʻega taua ma le le faʻamalosia suʻesuʻega mai le 2000 i le 2020, ma na matou aofia ai suʻesuʻega i le Igilisi ma le Sipaniolo. O suʻesuʻega faʻamatalaga nei sa suʻesuʻeina: SCOPUS, PsychInfo, MEDLINE, ma PUBMED, faʻaaogaina o upu autu "ponokalafi", "talavou", "talavou", "laiti", "talavou", ma "iʻuga". I se faʻaopopoga, o lisi faʻasino o tala toe iloiloina na suʻesuʻeina e faʻatatau i le autu o suʻesuʻega. O tagata talavou ua faʻamatalaina e le Lalolagi Soifua Maloloina faʻalapotopotoga o ni tagata taʻitoʻatasi 10-24 tausaga le matutua, ma, mo le faʻamoemoe o lenei suʻesuʻega, matou te vaʻai tutoʻatasi i le autalavou ma talavou, malamalama o latou o tagata taʻitasi i le va o le 10 ma le 24 tausaga. E le gata i lea, e tatau ona maitauina o le tele o suʻesuʻega suʻesuʻega e leʻi faʻamaʻoti mai le ituaiga o ponokalafi na faʻaaogaina i a latou suʻesuʻega (heterosexual, queer, feminist, ma isi), ma suʻesuʻega na faia, auiliiliina naʻo tamaʻitaʻi ponokalafi ponokalafi.
4. Talanoaga ma Faaiuga
O le atinaʻeina o le mafaufau o le autalavou ma aga fesoʻotaʻiga o loʻo feagai ma suiga taua ona o le gagau o tekonolosi i le olaga i aso uma, ma le tele o latou fegalegaleaiga ua see atu i le lalolagi i luga ole laiga. I lenei lalolagi tafailagi fou ua taʻua o le cyberspace, e maua e le autalavou soʻo se ituaiga o mataupu, e aofia ai ma ponokalafi, faʻatasi ai ma suʻesuʻega faʻaalia o le tausaga o le uluaʻi faʻailoaina o mea tau feusuaʻiga i luga o le upega tafailagi i Sepania e lata i le 8 tausaga le matutua, faʻatasi ai ma le faʻaaogaina lautele amata i le 13-14 tausaga le matua [
1]. I lenei tulaga, le faʻatapulaʻaina ulufale i masini eletise ua mafai ai se auala fou o le ulufale atu ma faʻaaogaina ponokalafi i le autalavou e mafai ona i ai se aʻafiaga tele i luga o latou feusuaʻiga feusuaʻi ma itupa tutusa i fegalegaleaiga, ma le aliaʻe foliga vaaia o feusuaʻiga suiga ma forensic aafiaga.
E tusa ai ma taunuuga na maua mai le taumafaina o ponokalafi i le autalavou, o suʻesuʻega e faʻailoa mai ai o uiga masani o ponokalafi fou (vave ma le faʻaaogaina) faʻamalosia le faʻataʻitaʻiga o mea ua fai ma vaisu, ma mafua ai le gaioiga e pei o le tagofia o vailaʻau, ma fefaʻasoaaʻi neurobiological ala, e tau atu i taunuuga le aoga, e pei o le neuroplastic suiga ma feusuaʻiga le lelei i tagata taitoatasi ma vaisu [
33,
38]. E le gata i lea, o le faʻaaogaina o ponokalafi i le amataga o vaega e mafai ona avea ma mafuaʻaga taua mo le atinaʻeina o amioga faʻafeusuaiga; o le mea moni, o le taumafaina o ponokalafi o le sili ona lipotia masani amioga faʻafeusuaiga [
28]. I lenei tulaga, sailiiliga maua ai o sili atu ponokalafi faʻaaogaina ma feusuaʻiga-fesoʻotaʻiga gaioiga gaioiga e fesoʻotaʻi ma amioga faʻamalosia feusuaʻiga i talavou, ma le masani ai o le taumafaina o ponokalafi e fesoʻotaʻi ma tele amioga faʻafitauli, faʻamalamalamaina le matafaioi o ponokalafi taumafaina i feusuaʻiga feusuaʻi i tagata talavou [
17,
31].
E tele suʻesuʻega ua faʻamautuina le aʻafiaga o ponokalafi taumafaina ma lona aʻafiaga i amioga tau feusuaʻiga, amioga lelei, ma feusuaʻiga i tagata talavou [
5,
8,
20]. Talu ai o tagata talavou e masani ona fai mai latou te faʻaaogaina ponokalafi o se auala e maua ai feusuaʻiga malamalama ma faʻamatalaga, atonu e ono lelei le mafaufau o ia taumafaina mafai ona i ai se aʻafiaga ma aʻafiaga luga o latou malamalamaaga e uiga i feusuaʻiga ma a latou feusuaiga mulimuli ane, pei o le faʻamalosia feusuaiga amioga, masalomia feusuaiga, ma sili atu ituaiga o feusuaiga amioga [
3,
4,
20,
25,
27]. E le gata i lea, o le taumafaina i le porn e mafai ona i ai se aʻafiaga o aʻoga i talavou o loʻo latou mulimuli ane i faʻataʻitaʻiga o ata ponokalafi i le olaga moni, faʻapea foʻi ma le faia o amioga mataga i tulaga lamatia na latou matamata i ai i luga o le upega tafailagi
3,
13,
29].
I se faʻaopopoga, o ponokalafi faʻatauina na fesoʻotaʻi faʻapitoa ma le sili atu ona matele ina i ai le itupa amioga faʻafeusuaiga [
1,
30]. E faʻapena foi, feusuaʻiga ma le faʻaaogaina o ponokalafi e mafai ona taitai atu ai i le le saogalemu ma le lamatia amioga faʻafeusuaiga ma e fesoʻotaʻi ma le faʻateleina comorbidity o lagona faʻaletonu ma vailaʻau faʻaaogaina. I le aotelega, o suʻesuʻega na maua ai o le faʻaaogaina o ponokalafi e mafai ona fesoasoani i le faʻamasaniga poʻo le faʻapiʻopiʻo o feusuaiga ma feusuaʻiga ma le faʻaleaʻoaʻiga o feusuaiga, o se tulaga lamatia mo le le maloloina atinaʻe o se tagata. E iai le manatu e faʻapea o le iʻuga o le taumafaina o ponokalafi, e ono iai le faʻatupuina o amioga "hardcore", ona e manaʻomia e tagata faʻatau le tele ma le faʻamalosi e faʻamalosia e faʻamalieina le faʻamalieina pe a maeʻa ona faʻaalia i mea tau feusuaiga.
1]. I lenei tulaga, e tatau ona maitauina o tagata talavou faʻaaogaina ponokalafi, faʻatasi ai ma isi, mo faʻamoemoe faʻaleaʻoaʻoga, ona o le le lava o faʻasino i feusuaiga aʻoaʻoga, ma o lenei ono saofaga i le foliga mai o faʻataʻitaʻiga mamanu. Atonu e lagona e le autalavou le unaʻia e faia pe faʻataʻitaʻi i ponokalafi i le olaga moni, ma le aʻafiaga o le faʻaalia o faʻaletonu taunuuga mo latou poʻo isi [
29].
Mafaufau i le forensic aafiaga fesoʻotaʻi ma le taumafaina o ponokalafi i le autalavou, suesuega na faʻaalia se fesoʻotaʻiga ma le atinaʻeina o paraphilias, pei o voyeurism ma faʻaaliga, ma i lenei lagona, na maitauina o le sili atu ma muamua le faʻaalia o feusuaʻiga mataupu, o le sili atu ono o le atonu o tagata talavou faʻaiuga faʻaalia se paraphilia. I se faʻaopopoga, o le faʻaaluina o ni ata mataga i ata feusuaʻi poʻo ni uiga vevesi i feusuaʻiga, e ono aʻafia ai le tuputupu aʻe o lagona feusuaʻi ma le tamaʻi teine, atoa ai ma le faʻateleina o le manaʻo e faʻatino ni amioga mataga, i le tino ma le tafailagi.
25]. I laina tutusa, o suʻesuʻega na faʻaalia se fesoʻotaʻiga i le va o ponokalafi taumafaina ma le faʻateleina o le aʻafiaga o le faʻasauā ma le faʻatupuina o feusuaʻiga; o iʻuga ua faʻailoa mai ai o le tele o le taumafaina o ponokalafi e faʻateleina ai le ono tutupu mai o amioga mataga faʻafeusuaiga i tamaloloa ma faʻateleina ai le ono avea ma tagata aʻafia i faiga faʻafeusuaiga i fafine [
14,
35]. E tusa ai ma ituaiga o faʻafitauli tau feusuaiga i luga o le upega tafailagi, o le taumafaina o ponokalafi i le autalavou na fesoʻotaʻi ma feusuaiga, ma o lenei faʻalavelave e ono faʻalauteleina i isi amioga fou, e pei o le le faʻamaoniaina faʻasalalauina o mataupu tau feusuaʻiga, cyberbullying, sextortion, ma lugalaina teuga. Talu ai nei suʻesuʻega ua faʻailoa mai ai o le tasi mai le toʻalima talavou e faʻaaoga ponokalafi na latou tufatufaina autoproduced feusuaʻiga, ma tele eseesega na maua i feusuaʻiga amioga i le va oi latou e matamata i porn ma i latou e le [
30]. E le gata i lea, o ponokalafi taumafaina na matua fesoʻotaʻi ma le faʻafesoʻotaʻia o tagata le iloa i luga o le upega tafailagi mo feusuaʻiga, o amioga lamatia lea e mafai ona oʻo atu ai i isi ituaiga o faʻasalaga, pei o le laiga i luga o le initoneti, feusuaiga faʻamalosi, poʻo foliga faʻasuaʻiga faʻasauā [
42].
I se faʻaiuga, o le faʻateleina o le taumafaina o ponokalafi i le autalavou e aofia ai ni mea mataʻutia ma aʻafiaga o lagona ma feusuaʻiga o le tuputupu aʻe o le autalavou, e mafua ai le aliali mai o ni soligatulafono fou ma ituaiga o amioga i luga o le upega tafaʻilagi. I se tulaga lautele, o faʻaiuga mai lenei faʻamatalaga iloiloina faʻamamafaina ai le aʻafiaga o le taumafaina o ponokalafi e mafai ona i luga o le soifua maloloina lelei agafesoʻotaʻi ma lagona atinaʻe i tagata talavou, aemaise lava pe a o le faʻaaogaina o feusuaʻiga mataga mataupu na faia i le amataga o le tuputupu aʻe talavou. O a matou iʻuga ua faʻailoa mai ai o le vave faia ma le loto i ai o ponokalafi e mafai ona aʻafia ai amioga a le autalavou e ala i le faʻafaigofieina o feusuaʻiga ma le fesoasoani i le faʻaauauina o tulaga le tutusa o aliʻi i feusuaiga ma lagona. E le gata i lea, o le vave taumafaina o ponokalafi na fesoʻotaʻi ma le tele o aʻafiaga mataʻutia, e pei o le faʻateleina o paraphilias ma le faʻateleina i luga o le initaneti ma fafo atu o le faia o feusuaiga ma osofaʻiga, ma, i le isi itu, e mafai ona i ai se le lelei aʻafiaga o talavou atinaʻe. I le lumanaʻi laina o suʻesuʻega e tatau ona iloiloina le moni, vave, ma le lumanaʻi aʻafiaga o le taimi nei faʻailoa mataupu ma luʻitau, faʻapea foi ma le faʻamautuina o puipuiga faapitoa, mauaina, ma faʻalavelave faʻapitoa fuafuaga faʻatatau i vaega vaivai.
tapulaa
O lenei suʻesuʻega na faia o se faʻamatalaga faʻapitoa e faʻailoa ai ni fesoʻotaʻiga faʻapitoa ma ni suʻesuʻega le faʻafesoʻotaʻiga o le fesoʻotaʻiga i le va o ponokalafi taumafaina i tagata talavou ma agafesoʻotaʻi, feusuaiga, ma faʻafitauli o le mafaufau faʻapea foi ma isi aʻafiaga loloto, lea e mafai ai ona muamua muamua ma faʻalatalata atu i o le tulaga o le fesili ma luitau faalemafaufau ma forensic faatatau i ponokalafi taumafaina i talavou. O se suʻesuʻega loloto ma loloto o le autu na tuʻuina atu e tatau ona faʻatinoina e faʻaaoga ai metotia suʻesuʻega, ma, o lea, o iʻuga o loʻo tuʻuina mai i le suʻesuʻega e tatau ona faʻalauteleina ma le faʻaeteete. E tatau ona maitauina o tekonolosi alualu i luma o lona uiga o tusitusiga i lenei matata e sili ona vave tusia aso ma pepa mai 2012 ma muamua atonu e le o atagia atoa le ata nei. E faʻapena foi, e tatau ona maitauina o le tele o suʻesuʻega suʻesuʻega e leʻi faʻamaʻoti mai le ituaiga o ponokalafi na faʻaaogaina i a latou suʻesuʻega (heterosexual, queer, feminist, ma isi), ma, o suʻesuʻega na faia, auiliiliina naʻo tamaʻitaʻi ponokalafi ponokalafi. O isi suʻesuʻega e tatau ona iloiloina le aʻafiaga o ituaiga eseese o ponokalafi i le faitau aofai o tagata.