Ho etsa liqeto bothateng ba papali ea chelete, ho sebelisa bothata ba ho sheba litšoantšo tse manyala tse hlephisang boitšoaro le bothata ba ho itlopa joala: ho tšoana le phapang (2021)

2020 Sep;7(3):97-108.

doi: 10.1007/s40473-020-00212-7.

inahaneloang

Morero oa Tlhahlobo

Tlhahlobo ea hajoale e leka ho fana ka kakaretso e akaretsang le e hlokolosi ea mekhoa ea methapo ea kutlo ea papali ea chelete (GD), ts'ebeliso e nang le bothata ba litšoantšo tsa bootsoa (PPU), le bothata ba ho itlopa joala (BED), e shebileng haholo lits'ebetso tsa ho etsa liqeto.

Liphihlelo tsa moraorao

GD, PPU, le BED li amahanngoa le mathata a ho etsa liqeto a le tlasa kotsi le ho hlaka. Likarolo tse kang bohlale, maikutlo, ho feto-fetoha ha maemo sechabeng, ho khopama kelellong, comorbidities, kapa ho tsosa maikutlo ho ka beha maemo ts'ebetsong ea ho etsa liqeto ho batho bana.

Summary

Bofokoli ba ho etsa liqeto bo bonahala e le karolo e arolelanoang ea transdiagnostic ea mathata ana. Leha ho le joalo, ho na le ts'ehetso e fapaneng bakeng sa hore na likarolo tse fapaneng li ka ama ho nka liqeto. Ka hona, thuto ea lits'ebetso tsa ho etsa liqeto e ka fana ka bopaki ba bohlokoa ba ho utloisisa litlhare le mathata a mang a nang le matšoao a ts'oanang le bokhoba.

Selelekela

Ho lemalla boitšoaro le mathata a ho ja (li-ED) ke mathata a bohlokoa a bophelo bo botle ba sechaba lefats'eng ka bophara [1]. Keketseho ea menyetla ea papali ea chelete (ka tumello ea papali ea chelete inthaneteng libakeng tse ngata), ho fumaneha le ho fumaneha ha thepa ea litšoantšo tsa bootsoa, ​​le boits'oaro ba mekhoa ea ho ja e amanang haholo le mekhoa ea ho phela ka nako e telele le phihlello ea lijo tse nang le likhalori tse ngata li amme boits'oaro le mathata (haholo-holo bothata ba papali ea chelete (GD) le ts'ebeliso e nang le bothata ba litšoantšo tsa bootsoa (PPU) le li-ED (haholo-holo bothata ba ho itlopa joala (BED)) [2,3,4].

Mekhoa e tloaelehileng e bakang mathata a ts'ebeliso ea lithethefatsi (li-SUD tse joalo ka joala, k'hok'heine le li-opioid) le mathata a lemalloang kapa a maladaptative kapa boits'oaro (joalo ka GD le PPU)5,6,7,8, 9••]. Litlhaloso tse arolelanoeng lipakeng tsa lithethefatsi le li-ED le tsona li hlalositsoe, haholo-holo ho kenyelletsa taolo e holimo-tlase ea taolo ea kelello [10,11,12] le ho sebetsana le moputso ho ea tlase-tlase [13, 14] liphetoho. Batho ba nang le mathata ana hangata ba bontša ho holofala ha taolo ea kelello le ho nka liqeto tse seng ntle [12, 15,16,17]. Ho fumanoe likhaello mekhoeng ea ho etsa liqeto le ho ithuta ka sepheo sa sepheo ho feta mathata a mangata; ka hona, li ka nkuoa e le likarolo tsa bongaka tsa transdiagnostic18,19,20]. Haholo-holo ho filoe tlhahiso ea hore lits'ebetso tsena li fumanoa ho batho ba nang le litlolo tsa boitšoaro (mohlala, ka mekhoa e 'meli le mefuta e meng ea tahi) [21,22,23,24].

Mabapi le mofuta oa bokhoba, GD e ithutiloe ka botebo mme e bile e behiloe sehlopheng "mathata a amanang le lithethefatsi le a ho lemalla" a Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) [1]. Leha ho le joalo, maemong a BED mme haholo-holo PPU, lingoliloeng tse teng li na le moeli, haholo-holo ho neurocognition le neuroscience. Kutloisiso ea mekhoa ea methapo ea kutlo e bakang mathata ana a kelello e bile butle, mme ho hlahisitsoe mefuta e fokolang ea methapo ea kutlo, le tse boletsoeng ho nka liqeto e le tse loketseng [23, 25, 26].

Liphuputso tsa morao-rao li khothalelitse mofuta oa BED oa biopsychosocial, moo lintlha tse fapaneng (joalo ka ts'oaetso ea lefutso ho moputso oa lijo, khatello ea maikutlo e sa foleng, le likarolo tse ikhethileng tsa lijo tse ntlafalitsoeng tse nang le mafura le tsoekere e phahameng) li ka khothalletsang mokhoa oa boits'oaro oa ho noa ho sa sebetse. le liphetoho maemong a dopamine, ho thusa ho ithuta mekhoa e fosahetseng ea ho ja [27]. Ka hona, bangoli ba bang ba re ho ja lijo tse itseng tse nang le likhalori tse ngata le lithethefatsi tse lemalloang ho hlahisa likarabo tse tšoanang tsa methapo, tse hokahantsoeng le litsela tsa meputso tse hlophisitsoeng ke dopamine [28, 29], hape e ka kenya letsoho ho nts'etsapele bokhoba [30]. Likarolo tse tšoanang tsa neurobiological li fumanoe lipakeng tsa BED le GD [31, 32], joalo ka ho fokotseha ha tšebetso ea pelehi nakong ea mekhahlelo e lebelletsoeng ea ts'ebetso ea moputso, e ka nkoang e le biomarker e amanang le lits'ebetso tsa ho lemalla [33]. BED e boetse e bontšitse ho ts'oana le bokhoba ba lijo, joalo ka taolo e fokotsehileng ea ts'ebeliso, tšebeliso e fetelletseng le ts'ebeliso e tsoelang pele ho sa natsoe litlamorao tse mpe, le mathata a ho fokotsa makhetlo kapa bongata ba ts'ebeliso ea lijo34,35,36].

Ho na le ngangisano e kholo ea hore na PPU le boits'oaro bo qobelloang ba thobalano (CSBs) hangata li lokela ho nkuoa e le bokhoba ba boitšoaro (37••, 38). Boloetse ba CSB (CSBD) bo sa tsoa kenyelletsoa ntlafatsong ea leshome le motso o mong ea Khethollo ea Machaba ea Maloetse (ICD-11) joalo ka lefu la ho laola maikutlo [39]. Ho tšoana lipakeng tsa CSBD le lithethefatsi ho hlalositsoe, le taolo e holofetseng, ts'ebeliso e phehellang leha ho na le litlamorao, mme litloaelo tsa ho etsa liqeto tse kotsi li ka arolelanoa likarolo (37••, 40). Ha bangoli ba bang ba phehile khang ea hore ho ipapisitsoe le ho ts'oana ha boits'oaro ba methapo ea kutlo le likarolo tse ling-joalo ka ho nka karolo ho ka bang teng ha sistimi ea moputso le lipotoloho tsa pre-preatal-striatal taolong ea kutloisiso mabapi le ho potoloha ha methapo ea boko - hore CSBD le PPU li lokela ho hlalosoa e le mathata a lemalloang [41], mokhoa oa ho lemalla lisebelisoa tsa thobalano o ntse o ngangisana.

Moetso oa tahi o hloka tlhaiso-leseling e batsi mabapi le likarolo tsa kliniki ea transdiagnostic. Ho haella ha tumellano mabapi le moralo ona oa thuto ho sitisitse BED mme haholo-holo PPU ho ba karolo ea bohlokoa ea ngangisano ea bongaka. Ka hona, tlhahlobo ea hajoale e leka ho fana ka kakaretso e akaretsang le e hlokolosi ea mekhoa ea tšebetso ea methapo ea kutlo, e shebileng haholo lits'ebetso tsa ho etsa liqeto [42].

Ho etsa liqeto ho GD, PPU, le BED

DSM-5 e theha libaka tse tšeletseng tsa methapo ea kutlo tse ithutoang lefapheng la litlatsetso le li-ED: tlhokomelo e rarahaneng, ho tseba sechaba, ho ithuta le ho hopola, puo, ts'ebetso ea motlakase, le ts'ebetso ea bolaoli [1, 43]. Har'a bona, ho fanoe ka tjantjello e khethehileng ho ts'ebetso ea phethahatso, ho lekola meralo, ho tenyetseha ha mohopolo, ho thibela maikutlo, ho arabela maikutlo le ho etsa liqeto [44••, 45, 46].

Khopolo-taba e tobileng ea moaho oa ho nka liqeto e baka likhang ebile e lebisitse litlhalosong tse fapaneng, ho fokotsa ho akaretsa ha liphetho. Liqeto, le tsona tse amanang le boits'oaro bo ka bang teng, li bakoa ke tlholisano lipakeng tsa liketso tse fapaneng tse ka bang teng tsa boits'oaro [47]. Boitšoaro ba lisebelisoa bo ka 'na ba se ke ba e-ba bonolo ha bo sebetsana le maemo a tšohanyetso ha nako e ntse e feta, haeba li fetoha boitšoaro bo hlephileng47]. Ka hona, ho nka liqeto ho ka utloisisoa e le mokhoa o rarahaneng oa ts'ebetso o khothalletsang khetho ea boits'oaro bo nepahetseng ka ho fetesisa, o nahana ka mekhoa e meng e ka bang teng [48]. Ho etsa liqeto ho ka kenyelletsa tloaelo kapa "ho iketsa" le ts'ebetso ea ka boomo [49]. Tsa pele li tloaetse ho potlaka ebile ha li sebetse habonolo, ha lits'ebetso tsa taolo ea maemo a holimo li its'etleha holima lipheo, butle haholo ebile li sebetsa ka thata [50]. Mekhoa ea taolo ea phethahatso e ka lumella batho ka bomong ho qoba tlhaiso-leseling e tsoang tikolohong le ho hatella liketso kapa litloaelo [50, 51]. Leha ho le joalo, ho senyeha ha lits'ebetso tsena tsa taolo ea bolaoli ho ka lebisa ts'ebetsong ea lits'ebetso tse tloaetseng ho tataisa boitšoaro [50].

Ho khethollotsoe mabapi le ho nka liqeto tlasa maemo a kotsi le a makatsang a kotsi [52, 53]. Ha ho etsoa liqeto tlasa kotsi ea sepheo, ho lekantsoe ka mesebetsi e kang Columbia Card Task [54] le Mosebetsi o Amanang le ho becha o ka bang teng [52], batho ka bomong ba na le tlhaiso-leseling ka menyetla le melao e hlakileng e amanang le khetho ka 'ngoe. Ka hona, lits'ebetso tsa ho etsa liqeto li ka kenyelletsa mabaka a mangata. Leha ho le joalo, liqeto tse sa hlakang li haelloa ke tlhaiso-leseling mabapi le menyetla kapa litlamorao tse ka bang teng tse amanang le tsona. Ka hona, liphihlelo tsa maikutlo li ka kenya letsoho haholo tlhahlobisong ea likotlo kapa meputso e amanang le khetho ka 'ngoe. Hangata ha li na bonnete, li ka nkuoa e le tse faposang maikutlo [55], 'Me li amahanngoa le lits'ebetso tse hlakileng. Liqeto tse sa hlakang hangata li hlahlojoa ho sebelisoa Iowa Gask Task (IGT), moo liqeto li ka hlahisang meputso e potlakileng le e phahameng e amanang le tahlehelo e kholo nakong e telele. IGT le eona e kenyelletsa ho ithuta. Ts'ebetso e mpe ho IGT hangata e kenyelletsa kutloisiso e kholo ea meputso ea hanghang, ntle le ho ithuta kapa ho nahana ka tahlehelo e ka bang teng [44••]. Ka hona, liphetho tse mabapi le ho nka liqeto ka tlhakiso li kenyelelitsoe tlhahlobisong ea hajoale li sebelisitse IGT e le sesebelisoa sa mantlha sa tlhahlobo.

Ho susumetsoa ke maikutlo le ho nka liqeto ho amana, 'me lithuto tse ling li kopanya methati ea ho lieha le ho nka liqeto. Ts'ebetso ea ho lieha e amana le khetho ea ho khetha [56] mme e bua ka tloaelo ea ho khetha meputso e menyenyane hanghang ho feta meputso e meholo hamorao.56, 57]. Le ha mesebetsi ea ho lieha ho theola e kenyelletsa ho nka liqeto, e kenyelletsa khetho e latellanang ea o mong oa meputso e 'meli ea boholo bo fapaneng bo arotsoeng ka nako. Batho ba nang le maemo a phahameng a ho khetha ba sa ikemisetse ho bontša mekhoa e metle ea ho se nahane ka litlamorao tsa liqeto tsa bona tsa nako e telele le ho tsepamisa mohopolo meputsong ea nako e khuts'oane [58].

Tlhahlobo ea hajoale e shebile ho nka liqeto maemong a 3: GD, PPU, le BED. Meeli e hlakileng lipakeng tsa meralo ea ho etsa liqeto le ho susumetsoa ke khetho ha e fapane ka ho felletseng. Tlhahlobisong ena, re tla lekola ho etsa liqeto ka mokhoa o sa hlakang joalo ka ha ho lekantsoe ke IGT le ho nka liqeto tlasa maemo a hlalositsoeng a lekantsoeng ke mesebetsi ea litheko. Re hlahisitse liphuputso tsa mantlha (Tafole 1).

Tafole 1 Kakaretso ea lithuto tsa mantlha

Ho etsa liqeto le GD

Mekhoa ea ho etsa liqeto e tšehetsang papali ea chelete e arolelana lintho tse tšoanang le likhetho tsa letsatsi le letsatsi [59]. Li kanna tsa nahanoa e le liqeto tsa litšenyehelo / melemo, ho ipapisitsoe le khetho pakeng tsa ho beha kotsing ea ho lahleheloa ke lintho tsa boleng le ho fumana meputso e meholo [59]. Ka kakaretso, hangata batho ka bomong ba khetha ho becha ka mokhoa o kotsi ho fapana le ka litsela tse sa hlakang, hobane ts'ebetsong ea ho etsa liqeto, ho se utloisise hangata ho nkoa e le ho khelohang ho feta kotsi [55]. Leha ho le joalo, liphapang tsa botho kapa litloaelo (mohlala, ho hloka kutloisiso ea kotlo le ho batla maikutlo) le mabaka a kelello (mohlala.60]. Ho feta moo, leha litšusumetso tse ikhethileng tsa mefuta-futa joalo ka lilemo, bong, kapa boemo ba thuto ha li a amana khafetsa le likhaello tsa ho etsa liqeto ho GD [58], likarolo tse kenyelletsang bohlale, maikutlo, ho feto-fetoha ha maemo sechabeng, ho khopama kelellong, ts'ebetso ea ts'ebeliso ea kelello, comorbidities, bolelele ba ho ithiba kapa ho tsosa takatso le tsona li ka etsa qeto ea ho etsa liqeto [50, 55, 58, 61, 62].

Lintho tsa kahisano le maikutlo hangata li hokahanngoa le lits'ebetso tsa ho etsa liqeto. Phuputsong ea haufinyane e lekotseng lits'ebetso tsa ho nka liqeto ho libapali tsa poker, ho hlokometsoe hore ha bankakarolo ba na le bohale, ba etsa liqeto tse futsanehileng tsa lipalo61]. Ho feta moo, sebopeho sa sechaba sa mefuta e meng ea papali ea chelete, mme haholo-holo boits'oaro ba batho ba bang ba bapalang papali ea chelete (mohlala, poker), e kanna ea ba le tšusumetso e matla ho tekong ea maikutlo le lits'ebetsong tsa ho etsa liqeto [61].

Ha ho lekoloa karolo e ikhethileng ea ho tsosa ts'oaetso le ho etsa liqeto tse sa hlakang, liphapang tse hlokomelehileng li hlokometsoe. Maemong a liqeto tse tlasa kotsi, ho tsosa takatso hangata ho amahanngoa le khetho ea likhetho tse sireletsehileng, ha kotsi e le kholo mme monyetla oa ho hlola o le tlase, ka hona ho fokotsa boits'oaro ba papali ea chelete [55]. Leha ho le joalo, maemong a liqeto tse sa hlakang, ho tsosoa ho ka hlahisa sebopeho se fapaneng mme ho lula ho amahanngoa le ho becha ho eketsehileng [55]. Ka hona, tsoho e ka beha maikutlo a boleng liqetong tse kenyelletsang maemo a maholo kapa a manyane a ho se ts'oanehe [55].

Batho ba nang le mathata a papali ea chelete hangata ba becha haholo mme ba bonts'a mathata a ho emisa ho becha, mme litsi tsa taolo le litakatso li ka tlatsetsa liqetong tsa ho becha. Koetliso ea kelello e kenyeletsang thibelo ea karabelo e ka fetola palo eo ba e lefelletsoeng, hammoho le ho emisa boits'oaro bo ka akaretsang ho feta papali ea chelete [50].

Mekhoa ea ho etsa liqeto maemong a GD e kanna ea kenyelletsa litumelo tse fosahetseng le khopama ea kelello e ka khothalletsang ho itšepa ho feta bokhoni ba ho noha le ho laola katleho le tahlehelo, ho hana lehlohonolo le monyetla, le ho hlahisa litebello tse phahameng tsa ho hapa63,64,65,66]. Ho tlalehiloe phapang ea bong ho likhopiso tsa kelello [67], ka basali ba bonts'a monahano o fetang oa boloi le ho chechisa le ho chechisa mokgatlo lipakeng tsa monahano oa boloi le GD. Phapang e amanang le bong e ka hlalosa litšekamelo tsa basali ho itšetleha haholo ka lehlohonolo ho feta bokhoni ba ho becha [67].

Ts'ebetso e fetelletseng ea marang-rang a susumetsang le a boleng a tlalehiloe ho GD, ka batho ba hlahisang ho batla likotsi tse kholo mme ba tsepamisitse maikutlo meputsong e potlakileng [68, 69]. Mekhoa ena ka bobeli e ka susumetsa ho nka liqeto le ho liehisa litheolelo [68,69,70]. Haholo-holo, maqhama lipakeng tsa ho batla likotsi le ho fokotsa litheolelo li ne li khannoa ke boemo ba GD, le lintlha tse ikhethileng mabapi le bothata, joalo ka thetso ea taolo, li ka kenya letsoho [68]. Liphuputso tse ling li boetse li totobalitse bohlokoa ba lintlha tse joalo ka lilemo mokhatlong pakeng tsa litheolelo tsa ho lieha le GD, le bacha ba bonts'ang likamano lipakeng tsa mefuta ea ho se ts'oanehe [71].

Lithuto tsa ho etsa liqeto tse thehiloeng laboratoring li bonts'itse hore batho ba nang le GD ba bonts'a mathata a ho etsa liqeto a le tlasa kotsi le ho hlaka. Ka tloaelo li sebetsa hampe ho feta lithuto tse bapisoang ho IGT (leha e se kamehla [72]), ba khetha meputso ea nako e khuts'oane, leha e se na phaello nako e telele, ho paka ho hloka kutloelo-bohloko litlamorao tsa boitšoaro ba bona ba papali ea chelete [73,74,75,76]. Leha ba etsa liqeto tse seng ntle le ho feta, hangata batho ba nang le GD ba ithuta ho tsoa karabong butle ho feta lithuto tse bapisoang [77, 78]. Ho etsa liqeto tse seng ntle ho IGT ho ka amana le boits'oaro ba ho lelekisa tahlehelo [74]. Bangoli ba bang ba fumane hore kamano lipakeng tsa ts'ebetso ea IGT le ho tiea ha GD e hokahane ka ho lelekisa tahlehelo, tloaelo ea ho tsoela pele ho becha ka boiteko ba ho khutlisa tahlehelo e fetileng [74]. Ba bang ba tlalehile hore ho nka liqeto tse seng ntle ho ka kenyelletsa ho fokotseha ha lets'oao la pelehi nakong ea moputso le tebello ea tahlehelo mme ho ka sebetsa ho batho ba nang le GD le ba se nang eona [72]. Ho bacha, kamano pakeng tsa ho nka liqeto tse seng ntle le ho becha ka bothata e ile ea bonoa [64]. Ho nka liqeto tse seng ntle ho IGT ho ne ho hokahanngoa le leeme la ho toloka, khopama ea kelello e khetholloang ke litloaelo tsa ho amahanya tahlehelo le bomalimabe le melemo ka boiphihlelo ba motho. Lintlha tsena ka bobeli, hammoho le tšebeliso ea joala, e ne e le likhakanyo tse matla tsa bothata ba papali ea chelete ho bacha.

Leha lithuto tse ngata tsa ho nka liqeto ho GD li shebile haholo liphellong tse tsoang ts'ebetsong ea liqeto, liphapang tsa batho ka mokhoa o tloaelehileng oa karabelo le tsona li ka kenya letsoho [79•]. Mekhoa ea ho etsa liqeto e amana le mekhoa ea kutloisiso, 'me ho hlalositsoe mokhoa o utloahalang, o nang le tlhaiso-leseling, o itšetlehileng ka batho, o qoba, le o itlelang feela [80, 81]. Boima ba papali ea chelete bo amana hantle le mekhoa ea ho etsa liqeto ka mokhoa o ikhethileng mme hampe le mekhoa e metle ea ho etsa liqeto ho bacha [79•]. Ka hona, bothata ba papali ea chelete bo ka amahanngoa le litloaelo tsa ho etsa liqeto tse sa utloahaleng.

Hammoho, liphuputso tsena li fana ka maikutlo a hore ho nka liqeto ke taba ea bohlokoa ho GD. Leha ho le joalo, hoa hlokahala hore ho se sebelisoe mekhoa ea ho etsa liqeto e le kotsi e le karolo ea GD feela, hobane e ka emela mofuta oa lipakeng o teng ho pholletsa le mafu.59].

Ho etsa liqeto le PPU

Karolo e ikhethileng ea ho tsosa maikutlo mabapi le ho etsa liqeto tlasa kotsi le ho se utloisisehe ha e so ka e ithutoa ho PPU [82, 83]. Ho tsosa takatso ea thobalano ho ka ama tšusumetso e susumelletsang ho ikhotsofatsa ka thobalano; ka hona, likarabo litabeng tsa thobalano, joalo ka litšoantšo tsa bootsoa kapa tse ling tse tsosang takatso ea thobalano, li bohlokoa ho tsotelloa ha ho etsoa liqeto [84].

Ho entsoe liteko tsa liteko tsa ho nka liqeto ka thobalano [85], ho kenyeletsoa le ho hohela ho tsosa takatso ea thobalano ka ho hlahisa litšoantšo tse nang le litaba tsa thobalano [86]. Mofuta o fetotsoeng oa IGT o kenyelelitse litšoantšo tse sa jeleng paate le tsa thobalano. Ha litšoantšo tsa thobalano li ne li amahanngoa le mekhoa e meng e seng kotsi, ts'ebetso ea ho etsa liqeto e ne e le mpe ho feta ha e ne e amahanngoa le mekhoa e meng e metle, haholoholo ho batho ba neng ba tsohile haholo ka thobalano. Khetho ea ho etsa liqeto bakeng sa litšoantšo tse nang le litaba tsa thobalano e ka amahanngoa le lits'oants'o tsa ho amohela le ho boloka khotsofalo. Ka hona, litšusumetso tsa thobalano li ka sebetsa joalo ka litšitiso, tse etellang batho pele, haholo-holo ba tsohileng haholo litabeng tsa thobalano, ho hlokomoloha maikutlo a fanoang ke mosebetsi nakong ea ho etsa liqeto.

Ho ipeha kotsing ea ho kopanela liphate ha motho a tsohile ka matla ho ka sebetsa ho banna le basali. Ho tsosa takatso ea thobalano ho ka ama ka kotloloho tlhahlobo ea maemo a kotsi a thobalano le melemo le melemo ea boits'oaro bo khethiloeng. Liphello tsa "myopia ea thobalano" li ka ts'oana le "myopia ea joala" le ho eketsa ho ipeha kotsing [84]. Phuputsong e le 'ngoe [87], ha tsoso ea thobalano e ne e phahame, litlamorao tsa joala ho boits'oaro ba kotsi (ntlheng ena, sepheo sa ho etsa thobalano e sa sireletsoeng) li ne li le matla.

Ha ho bapisoa batho ba nang le tšebeliso ea litšoantšo tsa bootsoa / boithabiso le ba nang le PPU, ho ile ha bonoa liphapang tsa khetho e potlakileng [88]. Liphuputso tsena li amana le mekhatlo e pakeng tsa ho se tsotelle le ho tiea ha PPU e hlalositsoeng pejana [89]. Liphuputso tsa nako e telele li fana ka maikutlo a hore batho ba putsoa hanghang ka ts'ebeliso ea litšoantšo tsa bootsoa, ​​tse ka bolelang esale pele sekhahla sa litheolelo se liehang ho feta nako. Ntle le moo, litlamorao tsa litšoantšo tse manyala tse hlephisang boitšoaro li ka nka nako e telele ho feta nako ea ho tsosa takatso ea thobalano [17]. Liphuputso tsena li lumellana le ba hlahisang litlamorao tsa litšoantšo tse manyala tse hlephisang boitšoaro tsamaisong ea moputso [90]. Ntle le moo, koetliso ea boits'oaro ka ho se sebelise litšoantšo tse manyala tse hlephisang boitšoaro e fokotsitse litheolelo tse liehang ho feta mekhoa e meng, joalo ka ho ithiba ho ja lijo [17].

Tabeng ea mathata a boitšoaro bo hlephileng ba ho kopanela liphate, ka ho ts'oanang le GD, ho 'nile ha fanoa ka maikutlo a hore khethollo ea kelello e ka kenya letsoho ho nkeng liqeto ho PPU, ho tsamaellana le litlamorao tsa tlhokomelo ea maikutlo a litšila [91]. Batho ba tlalehileng matšoao a maholo a ho lemalla ho sebelisa li-cybersex ba bonts'a leeme / mekhoa ea ho qoba litšusumetso tse mpe.92]. Kamano ea curvilinear lipakeng tsa PPU le mekhoa ea ho qoba mekhoa e hlalositsoe [92]. Tlhokomelo e fokolang ea ts'ebetso ea kelello e boetse e bonoa ha batho ba nang le ts'oaetso ea cybersex ba tobane le mesebetsi e mengata ho kenyelletsa litšoantšo tsa bootsoa le tse sa nke lehlakore [93]. Liphuputso tsena li sa tsoa atolosoa ho baithuti ba banna ba koleche ba sebelisang litšoantšo tsa bootsoa; PPU e ne e hokahantsoe haholo le lebelo la ho atamela ho feta ho qoba litšusumetso tse tsosang takatso, ka ts'usumetso e tsosang takatso e nkoang e le ntle le ho tsosa.94•]. Liphuputso tse tšoanang li sa tsoa tlalehoa ho baithuti ba basali ba koleche [95]. Phuputsong e arohaneng, ho tsosoa takatso ea botona le botšehali le takatso ea ho ipholla litho tsa botona kapa botšehali ho fokotsa boits'epo mabapi le bokhoni ba ho qoba litšusumetso tsa bootsoa le ho batho bao litšoantšo tsa bona tsa bootsoa li ba sebelisang hanngoe kapa ka tlase ka beke [96]. Bangoli ba bang ba nahana hore tšebetso ea boko e amanang le moputso e kenyellelitsoeng ho PPU e lebisa ho feta nako takatso e kholo ea ts'oaetso e ncha le e feteletseng ea thobalano [97]. Leha ho le joalo, ba bang ba etsa tlhahiso ea hore e ka bonoa e le ntho ea bohlokoa ho fapana le phello ea PPU [97]. Ka lebaka leo, ho hlokahala lipatlisiso tse ling ho hlahloba hore na ho etsa liqeto ho amana joang le ho qala kapa ho boloka PPU.

Kamora nako, ha ho lekoa likamano lipakeng tsa ho tsosa takatso ea thobalano le papali ea chelete sechabeng ka kakaretso, ho hlokometsoe hore kenyelletso ea litakatso tsa thobalano e fokolitse liphapang tsa ho tsoha lipakeng tsa phaello le tahlehelo e amanang le papali ea chelete, ha ho tsosa takatso e matla hangata ho bonoa ke tahlehelo. Boteng ba tšusumetso ea thobalano bo ka etsa hore tahlehelo e amanang le papali ea chelete e nkoe e se na thuso82].

Ho etsa liqeto le BED

Ho etsa liqeto tse molemo ha u ja le ho lekola litlamorao tsa nako e telele ho bohlokoa ka lebaka la phumaneho e ntseng e eketseha ea lijo tse latsoehang le sekhahla sa botenya lefatšeng ka bophara [98, 99]. Ho sebelisa mekhoa e metle ea ho etsa liqeto ho bohlokoa haholo ho BED, haholoholo mabapi le ho itlopa joala [98].

Batho ba nang le BED hangata ba tlaleha ba ikutloa ba sa khone ho laola lijo tsa bona [26]. Batho ba nang le BED ba ka sebelisa maano a thata a ho etsa liqeto [16]. Haholo-holo, batho ba nang le BED ba ka bonts'a phetoho e ntlafalitsoeng lipakeng tsa likhetho tse lebisang ho boits'oaro bo bobe ba boits'oaro, ho bonts'a leeme ho liqeto tsa tlhahlobo mabapi le maemo a matla.16]. Ka hona, lipatlisiso tse ling tsa ho nka liqeto ho BED li bohlokoa [16, 100].

Mabapi le ho etsa liqeto tlasa kotsi, batho ba nang le BED ba neng ba le batenya haholo kapa ba nonneng ba ile ba etsa liqeto tse kotsi ho feta tsa ba se nang BED ba neng ba le batenya kapa ba nonneng joalo ka ha ho pakoa ke ts'ebetso ea papali ea dice task (GDT), e hlahisang menyetla e hlakileng mme e fana ka maikutlo ho bankakarolo [98]. Batho ba nang le BED le bona ba bontšitse ho batla likotsi tse kholo tlasa tebello ea moputso oa chelete [101]. Kahoo, BED e kanna ea kenyelletsa khethollo e sa sebetseng ea boleng ba moputso le litloaelo tsa ho beha bohlokoa ba ho ikamahanya le maemo ho latela menyetla ea sepheo (ke hore, ha ba bona monyetla oa moputso o ka bang teng ho feta monyetla oa sebele) [101, 102].

Ha ba lekola ho etsa liqeto ba sa utloisise le IGT, bakuli ba nang le BED ba fumana lintlha tse tlase, ba bonts'a tloaelo e kholo ea ho etsa liqeto tse seng ntle, ha ba bapisoa le batho ba se nang BED, le mathata a ho sebetsana le maikutlo a fumanoeng kamora ho etsa liqeto [103, 104]. Ha u ithuta batho ba nang le botenya ba nang le BED ntle le ntle le eona, ka bobeli ba bonts'a ts'ebetso e ts'oanang ea mosebetsi [102]. Ntle le moo, ho tiea ha BED ho hokahana hantle le boemo ba ho senyeha ha lits'ebetso tsa ho etsa liqeto [105].

Mabapi le ho lieha ho theolelo, batho ba nang le BED khahlanong le ba se nang tšekamelo ea ho theola meputso ka ho fetesisa [26, 106]. Ntle le moo, tloaelo ena e feta libaka, joalo ka lijo, chelete, ho sililoa kapa ho lula fatše [107]. Ho bonoe litekanyetso tse phahameng tsa litheolelo tse liehang ho batho ba nang le botenya, ba nang le BED ntle le eona. Tabeng ea botenya bo tšabehang, ho theoleloa litheko tse phahameng haholo ho ea bonoa haeba le bona ba na le BED, ha ho bapisoa le batho ba nang le botenya bo seng ba BED [102]. Ka hona, mokhatlo o pakeng tsa BED, ho tiea ha botenya, le ho nka liqeto tse holofetseng ho khothalelitsoe [102]. Bangoli ba bang ba hatelletse hore maemong a BED, maikutlo a ikhethileng a ho se ts'oenyehe le mathata a ho laola boits'oaro (ho itlaleha hore o na le boits'oaro) a ka ba bohlokoa ho feta lits'ebetso tse etsoang ka hloko (ts'ebetso ea tšebetso e sa tsitsang) [108]. Likhetho tsa batho bakeng sa meputso ea nako e khuts'oane, ho theola litlamorao tsa nako e telele, ho ka hlalosa ketsahalo ea linako tsa ho itlopa joala, tse amanang le maikutlo a tahlehelo ea taolo, leha batho ba qala ho ba le litlamorao tse mpe, joalo ka ho nona kapa maikutlo ea molato [109].

Leha ho bile le liphuputso tsena, lithuto tse lekolang BED le ho nka liqeto li batla li fokola ebile li fapane [109], kahoo ba lokela ho hlalosoa ka hloko. Ntle le moo, liphetho tsa lits'ebetso tse sa sebetseng tsa ho etsa liqeto li kanna tsa se sebetse haholo ho bacha ba nang le BED, joalo ka ha tlhahlobo ea morao-rao ea li-ED e fana ka maikutlo a hore [110, 111]. Monyetla o teng oa hore lits'ebetso tsa ho etsa liqeto li lula li sa fetohe maemong a pele a BED [111], leha sena le sona se hloka tlhatlhobo e eketsehileng. Ha nako e ntse e tsamaea le nakong ea nts'etsopele, batho ba nang le BED ba ka nts'etsapele mekhoa e fosahetseng ea ho etsa liqeto ho arabela mekhoa e metle ea lijo [111].

Boitšoaro ba ho itlopa joala bo ka tsamaisoa ke liphetoho tse ngata tsa methapo ea kutlo tse amanang le ho etsa liqeto le ho se tsotelle le ho qobelloa, hammoho le libaka tse ling tsa methapo ea kutlo [26]. Bangoli ba bang ba tlaleha, leha ho le joalo, ho li-ED, ho senyeha hona ha lits'ebetso tsa ho etsa liqeto ho ka fokotseha ha bakuli ba fola, ka lits'ebetso tsa ho etsa liqeto tse ts'oanang le batho ba sa amehang. Ka hona, ho nka liqeto ho kanna ha ba bonolo ebile ho lebisitsoe ho mehato ea BED [112].

Meeli le Lipatlisiso tsa ka moso

Moeli oa hajoale lefapheng la ts'oaetso ea methapo, mme haholo-holo ha ho etsoa liqeto, ke boteng ba mesebetsi le mehlala e mengata, e ka sitisang ho bapisoa ha liphetho lipatlisisong tsohle. Ho hlokahala lithuto tse ling tse matlafatsang ho utloisisa karolo e nepahetseng bakeng sa sebaka sena sa methapo ea kutlo ho GD, PPU le BED. Liphapang tsa likhopolo tsa ho nka liqeto le tsona li ka fokotsa tlhahlobo ea moaho ona. Karohano lipakeng tsa liqeto tse tlas'a kotsi le ho se utloisisehe ha e rarolloe lithutong tsohle, 'me lisebelisoa tse ngata tsa methapo ea kutlo li sebelisitsoe ho lekola lits'ebetso ka bobeli, tse ka fetang ka mokhoa o itseng. Ho feta moo, papiso e tobileng lipakeng tsa mekhatlo ena e meraro ea bongaka e thata hobane lingoliloeng li shebane le lintlha tse fapaneng tse ka amang ho nka liqeto. Ka hona, lithuto tsa nako e tlang le tsona li lokela ho sebetsana le meeli ena ea ho nahana le ho lekola. Kamora nako, ho lokela ho hlokomeloe hore liphetho tsa laboratori li kanna tsa se fetole maemo a lefatše la nnete, mme tsena li lokela ho hlahlojoa.

Nahanisisa

Ho utloisisa ho etsa liqeto ho na le moelelo oa bohlokoa bakeng sa tlhahlobo le kalafo ea batho ba nang le GD, PPU le BED. Liphetoho tse tšoanang tsa ho etsa liqeto tlasa kotsi le ho se utloisisehe, hammoho le litheolelo tse kholo tsa ho lieha, li tlalehiloe ho GD, BED, le PPU. Liphumano tsena li tšehetsa karolo ea transdiagnostic e ka bang teng ho kenella bakeng sa mathata. Leha ho le joalo, ho na le likheo tse loketseng ho lingoliloeng tse etsang liqeto maemong ana a mararo a kliniki, 'me papiso e otlolohileng ea lihlopha tsena mabapi le ho etsa liqeto e ka una molemo ka ho hlahloba ka kotloloho lihahi tse ikhethileng ka ho tšoana ho latela maemo.