Faʻapipiʻi ma faʻatonuga o lagona i vaisu o vailaʻau ma vaisu amio (2017)

J Behav Addict. 2017 Dec 1; 6 (4): 534-544. Pule: 10.1556 / 2006.6.2017.086.

Estévez A1, Jáuregui P1, Sánchez-Marcos I1, López-González H1,2, Griffiths MD2.

lē faʻatino

tua

O amioga mata'utia e feso'ota'i ma fa'atonuga fa'alagona ma le fa'apipi'i, lea e ono a'afia ai a'afiaga mo le atia'e o se amio fa'afaisu. Peita'i, e ono iai fo'i 'ese'esega i le va o vaisu ma vaisu e le fa'atatau i mea'ai.

Manatu

O lenei suʻesuʻega e faʻatatau i le suʻesuʻeina o le sootaga o le faʻalagona tulafono faatonutonu ma le faʻapipiʻiina, faʻatasi ai ma vailaʻau (ava malosi ma fualaau faʻasaina), ma vaisu e le o ni mea e fesoʻotaʻi ma vaisu (faʻaletonu taaloga, vaisu taaloga vitio, ma faʻafitauli faʻaoga Initaneti) i tupulaga talavou ma tagata matutua ua aliaʻe. O le suʻesuʻega foʻi na faʻamoemoe e suʻesuʻe eseesega o itupa mo ia vaʻaiga.

Metotia

O le fa'ata'ita'iga e 472 tamaiti a'oga mai le 13-21 tausaga na fa'afaigaluegaina mai a'oga maualuluga ma a'oga matata eseese.

i'uga

O suʻesuʻega na faʻaalia ai o le faʻatonutonuina o lagona e faʻamaonia ai amioga uma ua fai ma vaisu na iloiloina i lenei suʻesuʻega (ava malosi ma fualaau faasaina, faʻaletonu o taaloga faitupe, vaisu taaloga vitio, ma faʻafitauli faʻaoga Initaneti), ae o le faʻapipiʻi na valoia vaisu e le o ni mea e fesoʻotaʻi ma vaisu (faʻaletonu taaloga, vaisu taaloga vitio. , ma fa'afitauli fa'aoga Initaneti). E le gata i lea, o le eseesega o alii ma tamaitai na maua, faatasi ai ma tamaitai e sili atu le maualuga o togi i tina ma tupulaga, ae o alii na sili atu le maualuga i le faaletonu o taaloga faitupe ma vaisu taaloga vitio.

iʻuga

E mafai ona aoga su'esu'ega mo le puipuiga ma fa'alavelave fa'afoma'i e fa'atautaia ma tupulaga talavou e fa'atatau i amioga ua fai ma vaisu.

FUAFUAGA:  vaisu; ava malosi; fa'apipi'i; vaisu tau amio; faatonutonuina o lagona; vaisu o vailaau

PMID: 29280395

FAIA: 10.1556/2006.6.2017.086

Talanoaga

O lenei suʻesuʻega na suʻesuʻeina le sootaga i le va o amioga e ono fai ma vaisu (mea uma ma amioga), ma la latou sootaga ma le faʻatonutonuina o lagona ma le faʻapipiʻi. O fa'ai'uga na fa'aalia ai o vaisu o vaila'au (ava ma vaila'au) ma vaisu e le o ni vaila'au (Initaneti, taaloga vitio, ma taaloga faitupe) sa fa'amaopoopo lelei uma. I lenei tulaga, o le tele o suʻesuʻega ua maua muamua faʻatasiga i le va o taaloga faitupe ma le faʻaaogaina o vailaʻau (faʻataʻitaʻiga, Kausch, 2003). E le gata i lea, o se suʻesuʻega na faia i se faʻataʻitaʻiga o tamaiti laiti (fuafuaga: 12.5 tausaga) na maua ai o se pasene tele o i latou na maualuga sikoa i faʻafitauli o taaloga faitupe o tagata ulaula tapaa ma inu ava malosi (Míguez & Becoña, 2015), o se sailiga na lipotia i isi suʻesuʻega (faʻataʻitaʻiga, Griffiths & Sutherland, 1998). O lenei suʻesuʻega e faʻamaeʻaina ai ia suʻesuʻega ae o loʻo tuʻuina atu ai faʻamaoniga faaopoopo i luga o le sootaga o vaisu ma isi amioga e le o suʻesuʻeina, e pei o faʻafitauli faʻaogaina Initaneti ma vaisu taaloga vitio, lea na o ni nai suʻesuʻega na suʻesuʻeina (faʻataʻitaʻiga, van Rooij et al., 2014). O tusitusiga o loʻo i ai nei o loʻo fautua mai ai o tagata taʻitoʻatasi o loʻo i ai le faʻaaogaina o vailaʻau e sili atu ona latou auai i gaoioiga suʻesuʻe lagona (Quigley & Leonard, 2000), fa'atasi ai ma le fa'aogaina ole Initaneti ma ta'aloga vitiō o ni gaoioiga se lua e ono fetaui ma se fa'ailoga fa'apea. E tatau foi ona maitauina i tupulaga talavou, aemaise lava, pe a faʻatupulaʻia se faʻafitauli faʻafitauli, e faʻateleina foi le ono tupu mai o isi faʻafitauli faʻafitauli (Donovan & Jessor, 1985; Griffiths & Sutherland, 1998).

O lenei suʻesuʻega na faʻaalia ai foʻi o le faʻatonutonuina o lagona e fesoʻotaʻi lelei ma amioga ua fai ma vaisu (faʻataʻitaʻiga, faʻaletonu o taaloga faitupe, faʻafitauli faʻaoga Initaneti, vaisu taaloga vitio, faʻaogaina o le ava malosi, ma le faʻaaogaina o fualaau faasaina). E lagolagoina e lenei mea suʻesuʻega mai suʻesuʻega talu ai o loʻo fesoʻotaʻi ma le faʻatonutonuina o lagona ma le puleaina o lagona (Schreiber et al., 2012), amioga fai ma vaisu (Coffey & Hartman, 2008), faʻaaogaina o mea (Gardner, Dishion, & Connell, 2008), ma le le atoatoa o le taalo tupe (Elmas, Cesur, & Oral, 2017; Williams, Grisham, Erskine, & Cassedy, 2012). O le faigata i le faʻatonutonuina o lagona e faʻaalia e ala i le feagai ma luʻitau i le puleaina o lagona sili atu i lagona le lelei, auai i amioga e faʻatatau i sini, ma le toe maua mai o taʻiala lelei-tulafono faatonutonu (Berking et al., 2011; Gratz & Roemer, 2004). O nisi o suʻesuʻega ua faʻaalia ai o tagata taʻitoʻatasi e faigata i le faʻatonutonuina o lagona e auai i amioga faʻafefe e aloese ai pe faʻatonutonu lagona le lelei ma lagona (Aldao, Nolen-Hoeksema, & Schweizer, 2010; Ricketts & Macaskill, 2003). E foliga mai foi e talafeagai e mafai e tagata taʻitoʻatasi ona auai i amioga e faʻaumiumi pe faʻalauteleina ai lagona lelei, pe a latou faʻaalia le le lelei o tulafono faatonutonu i luga o latou lagona pe leai ni auala e tali atu ai (Williams & Grisham, 2012).

E tusa ai ma le faʻapipiʻi, o le tama ma le tina o loʻo i ai se fesoʻotaʻiga le lelei ma faʻafitauli faʻaoga Initaneti ma vaisu taaloga vitio, ae o le faʻapipiʻi a tupulaga e fesoʻotaʻi le lelei ma vaisu taaloga vitio. O nei suʻesuʻega e fetaui lelei ma suʻesuʻega talu ai na matauina ai o mamanu faʻapipiʻi e faʻaalia e le popole e fesoʻotaʻi ma amioga lamatia i tupulaga talavou (Kobak, Zajac, & Smith, 2009; Monacis, de Palo, Griffiths, & Sinatra, 2017), e ui lava o ia suʻesuʻega e leʻi suʻesuʻeina le sootaga i vaisu amio. Mo se fa'ata'ita'iga, i le tulaga o fa'afitauli fa'aoga Initaneti, e mafai ona finauina e ono fa'aoga tele e le tupulaga le Initaneti ona o le le lava o le fa'apipi'i i fuainumera o latou matua. O le mea la lea, e mafai e tekinolosi fou ona ofoina atu si'osi'omaga saogalemu mo tupulaga talavou e atia'e ai lo latou fa'aaloalo ma fa'asinomaga (Herrera Harfuch, Pacheco Murguía, Palomar Lever, & Zavala Andrade, 2009). E faapena foi, ona o taaloga vitio i luga o le initaneti e faafaigofieina ai tagata taaalo e auai i le faaaogaina o isi faasinomaga faakomepiuta, e sili atu ai lo latou lagona nai lo o latou tagata moni (Gainsbury, 2015), atonu o le tulaga lea e faʻaaoga ai e talavou e iai faʻafitauli ia taaloga vitio e fai ma malutaga pe sosola ese (Vollmer, Randler, Horzum, & Ayas, 2014). O le mea la lea, o vaisu e le o ni mea e feso'ota'i ma vaisu e mafai ona feso'ota'i ma le mana'oga mo le fa'amalieina o feso'ota'iga i le talavou.

Sa su'esu'eina fo'i i lenei su'esu'ega le matafaioi fa'atatau o le fa'atonutonuina o lagona ma le fa'apipi'i. O tulafono faatonutonu o lagona o se vaʻaiga mo amioga uma ua fai ma vaisu na iloiloina (mea uma ma mea e le faʻaogaina). O suʻesuʻega foʻi na faʻaalia ai o le pulea o le mea sili lea ona mamana. O lenei suʻesuʻega e lagolagoina ai suʻesuʻega muamua i tagata matutua o loʻo i ai faʻafitauli tau taaloga faitupe lea e faʻatonuina ai lagona, aemaise lava le puleaina, faʻapea foʻi ma faʻafitauli o taaloga faitupe faʻapea foʻi ma le ava malosi ma le faʻaaogaina o fualaau faasaina (Jáuregui, Estévez, & Urbiola, 2016). O suʻesuʻega ua faʻaalia ai o tagata taʻitoʻatasi e maualalo le faʻatonutonuina o lagona e sili atu ona latou auai i amioga faʻasuia, pe faigata foi ona faʻagata ia amioga (Sayette, 2004). O tulafono faatonutonu o lagona ua fesoʻotaʻi foʻi ma taaloga faitupe e avea o se ituaiga o sola ese, aemaise lava i latou o loʻo i ai le faʻaletonu umi o le faʻatonutonuina o lagona (Weatherly & Miller, 2013). O le tele o suʻesuʻega ua maitauina foi o tulaga faʻalagona, e pei o le leai o se naunautaiga (ie, le fiafia), e mafai ona avea ma aʻa o faʻafitauli faʻaoga Initaneti (Esmaeilinasab, AndamiKhoshk, Azarmi, & SamarRakhi, 2014). O le mea lea e ogatasi ma mea na maua o se iloiloga faʻatulagaina a Kun ma Demetrovics (2010), lea na faʻaalia ai o le maualalo o le atamai faʻalagona e fesoʻotaʻi ma le sili atu o le ulaula tapaa, le faʻaaogaina o le ava malosi, ma le faʻaaogaina o fualaau faasaina. O le mea lea, o mea na maua mai i lenei suʻesuʻega e fetaui lelei ma tusitusiga o loʻo i ai i luga o vaisu, ma faʻamamafaina le taua o le faʻatonutonuina o lagona i le vavaloina o mea ma amioga e le o ni mea.

Le lelei fa'apipi'i fa'ailoa mai le faaletonu o taaloga faitupe, fa'afitauli fa'aoga Initaneti, ma vaisu taaloga vitio. O nei taunuʻuga e matua fou lava i le tulaga o vaisu amioga ma faʻapipiʻi, e ui o nisi o suʻesuʻega muamua ua uma ona faʻaalia sea sootaga (faʻataʻitaʻiga, Monacis et al., 2017). E le gata i lea, Xu et al. (2014) maua i se faʻataʻitaʻiga o le 5,122 talavou o le lelei o matua-talavou mafutaga ma fesoʻotaʻiga e vavalalata vavalalata ma le atinaʻeina o vaisu i luga ole Initaneti. I le suʻesuʻega lava e tasi, na iloa ai e tusitala o mea faʻapipiʻi tina e sili atu ona fesoʻotaʻi ma vaisu amata nai lo le faʻapipiʻiina o tama, o se mea foi na faʻaalia i lenei suʻesuʻega i le tulaga o le faʻaogaina o tina ma faʻafitauli faʻaoga Initaneti. Afai o faiga fa'apipi'i a'o laiti e iai sona a'afiaga i le atina'eina o mafutaga a tagata matutua (Hazan & Shaver, 1987), O le faʻaogaina o le Initaneti e mafai ona faʻaaogaina e totogi ai le manaʻoga e fausia ni mafutaga fou, faʻamanuiaina tagata taʻitoʻatasi ma se lagona o le auai ma le faʻasinomaga vaega (Estévez et al., 2009), o ia mea uma e vavalalata vavalalata ma faʻapipiʻi. O tagata taʻitoʻatasi o loʻo i ai le faʻapipiʻi malupuipuia e faʻaalia e ala i le taliaina e le tagata lava ia o latou lava manaʻoga faʻalagona (Wallin, 2015). I se isi itu, o tagata ta'ito'atasi o lo'o i ai fa'atasiga e le maluelue (fa'ata'ita'iga, popole-alo'ese) e itiiti le fa'alogo i o latou mana'oga fa'alagona ma e le lagona e mafai ona latou fa'alagolago i le lagolago a se isi. O lenei mea e mafai ona faʻamalosia ai i latou e aloese mai mafutaga faʻaletagata (Malik, Wells, & Wittkowski, 2015), ma faʻamalosia le manatu e mafai ona malamalama o vaisu o amioga o se ituaiga o sola ese ma taui mai mafutaga le fiafia (Vollmer et al., 2014). O fegalegaleaiga faʻalavelave a matua-tamaiti e mafua ai le faʻalavelave i le aʻafiaina o tulafono faatonutonu, faigata i le teteʻa/vaega, ma faʻalavelave faʻapitoa. E le gata i lea, o loʻo vaʻaia i latou o ni suiga muamua i le atinaʻeina o vaisu (Mareko, 2003). Afai e lagona e se tagata le le alofagia ma le tuulafoaiina ma ua atiina ae se manatu le lelei ia te ia lava ona o ni mafutaga le lelei i le taimi o le tamaitiiti, e mafai e le tagata ona taumafai e aloese mai lenei mea e ala i le auai i se amioga e ono fai ma vaisu (Pace, Schimmenti, Zappulla, & Di Maggio, 2013). I totonu o se auivi falemaʻi, ua tuʻuina atu e faʻapea o le faʻapipiʻi aʻoaʻoga (Bowlby, 1973) e mafai ona fesoasoani e faʻamalamalamaina le atinaʻeina o amioga faʻatupu vaisu, ma o amioga faʻafefe e mafai ona vaʻaia o ni faʻalavelave faʻapipiʻi (Schimmenti & Bifulco, 2015). E le gata i lea, o suʻesuʻega ua faʻaalia ai o tagata fai tupe e lamatia ma tagata faʻamaʻi faʻamaʻi e lipotia le maualuga atu o le fefe nai lo tagata e leai ni faʻafitauli (Pace et al., 2013).

O le isi fa'amoemoe o le su'esu'ega o le su'esu'eina lea pe fa'amatala e le itupa le eseesega o le fa'apipi'i ma isi fesuiaiga o lo'o su'esu'eina. Fa'ai'uga na fa'ailoa mai ai o tama'ita'i na sili atu le maualuga i le fa'atasia o tina ma le va'aiga a tupulaga, ae o ali'i na sili atu le maualuga e fa'atatau i le fa'aletonu o taaloga faitupe ma vaisu o taaloga vitio. O su'esu'ega talu ai na fa'aalia ai o le itupa o lo'o i ai se fa'aaafiaga i fa'amatalaga o le mafaufau o tupulaga talavou. Mo se faʻataʻitaʻiga, o tamaʻitaʻi talavou e faʻaalia le tele o le popolega e uiga i le auala latou te manatu o le a iloiloina ai i latou ma iloa e isi, aemaise lava le nofouta i feteʻenaʻiga o tagata o loʻo siomia ai i latou (Laursen, 1996). E le gata i lea, o tamaitai talavou e faʻaalia le sili atu le le mautonu e uiga i lo latou lava malosi i le foia o feeseeseaiga (Calvete & Cardeñoso, 2005).

O le tele o suʻesuʻega ua maitauina ai le eseesega o alii ma tamaitai i le faʻateleina o le faʻaletonu o taaloga faitupe (faʻataʻitaʻiga, Shaffer, Hall, & Bilt, 1999; Stucki & Rihs-Middel, 2007). O nisi o faʻamatalaga mo lenei eseesega e aofia ai le faʻaosofia o tamaloloa e tumau i le pulea, o le vaega faʻavalevalea o taaloga faitupe, sailiga lagona, ma le faʻamoemoe o se tupe tele e manumalo. Ae ui i lea, e faʻaaogaina e tamaitai le taaloga faitupe o se auala e faʻafetaui ai faʻafitauli o le tagata lava ia, e pei o le nofo toʻatasi, le fiafia, ma faʻalavelave faʻalagona tulaga (Ruiz, Buil, & Moratilla, 2016). O nei uiga e mafai ona fesoasoani e faʻamatalaina ai le tele o tamaʻitaʻi i le faʻaletonu o taaloga faitupe. E tusa ai ma tulafono faatonutonu o lagona, e leai se eseesega taua na maua i le va o alii ma tamaitai vagana ai le iloa. O nei faʻaiʻuga e ese mai suʻesuʻega talu ai o loʻo faʻaalia ai o fafine e faʻalagolago tele i taʻiala lagolago faʻaagafesootai ma faʻataʻitaʻiga, ae o tamaloloa e agai atu i le aloese, pasi, ma le taofiofia o lagona (Blanchard-Fields & Coats, 2008; Schmitt, 2008; Vierhaus, Lohaus, & Ball, 2007). Ae ui i lea, e manaʻomia nisi suʻesuʻega e malamalama ai i le faʻaleleia o lagona-tulafono faatonutonu i le taimi atoa o le talavou (Zimmermann & Iwanski, 2014), aemaise lava ona e masani lava ona manaʻomia e talavou le faʻafeiloaʻi o faʻafitauli faʻalagona-tulafono e aunoa ma le atinaʻeina atoatoa o punaoa faʻalagona ma meafaigaluega e taulimaina lelei ai (Calvete & Estévez, 2009; Steinberg, 2005).

O lenei suʻesuʻega e leai sona tapulaʻa. Muamua, o le faʻasologa faʻasolosolo faʻatapulaʻa faʻatapulaʻaina aʻafiaga e mafua mai i le suʻesuʻega, e faʻafeagai ma se mamanu umi, lea atonu na ofoina atu se ata manino o le aʻafiaga faaletino o fesuiaiga taitasi. E fa'apena fo'i, o le talavou ose vaitaimi e fa'avae ai le fa'asinomaga lea e maua ai e fanau le tuto'atasi ma le tuto'atasi mai o latou fa'atusa fa'amatua. O le mea lea, o sootaga faaleaiga e mafai ona faʻaalia uiga faʻapitoa i lenei vaitau. E le gata i lea, o le faʻataʻitaʻiga o se vaega e le o ni falemaʻi na filifilia mai le faitau aofaʻi o tupulaga talavou Sipaniolo, ma o le mea lea, i le mataupu faavae, e leʻi togi maualuga atu le au auai nai lo le averesi i soʻo se suʻesuʻega o mea ua fai ma vaisu. O se faʻataʻitaʻiga e aofia ai tagata auai falemaʻi e mafai ona faʻaalia pe afai o faʻaiʻuga o loʻo lipotia iinei e mafai ona toe faia i tagata mamaʻi ua maua i faʻafitauli o vaisu. E le gata i lea, o lenei suʻesuʻega e faʻalagolago i faiga e lipotia e le tagata lava ia ma o le mea lea e aʻafia ai i faʻaituau lauiloa (faʻataʻitaʻiga, faʻaituau faʻaituau ma faʻaituau manaʻoga lautele). E le gata i lea, o mea faʻapitoa e pei o le faʻapipiʻi o ni faʻalavelave lavelave e faigata ona faʻaalia i fesili masani, ma o le faʻaogaina o auala faʻapipiʻi e iloa ai mea faʻapipiʻi e mafai ona fesoasoani e faʻatamaoaigaina ai taunuuga o suʻesuʻega i le lumanaʻi. E taua foi le maitauina o le faʻaaogaina o le SOGS-RA mo le suʻesuʻeina o faʻafitauli tau tupe e le faʻatagaina mo le faʻatusatusaina ma suʻesuʻega na faʻaaogaina isi mea faigaluega suʻesuʻe suʻesuʻe. E le gata i lea, o nai suʻesuʻega na lipotia ai nisi o faʻafitauli e fesoʻotaʻi ma lenei meafaigaluega i le suʻesuʻeina saʻo o faʻafitauli o taaloga faitupe i tupulaga talavou (Ladouceur et al., 2000; Langhinrichsen-Rohling, Rohling, Rohde, & Seeley, 2004).

faaiuga

E ui lava i tapulaʻa ua taʻua i luga, o lenei suʻesuʻega na faʻaalia ai o faʻafitauli-tulafono faʻalagona e vaʻai ai vaisu ma vaisu e le o ni mea, ae o le le lelei o le faʻapipiʻiina o se vaʻaiga o vaisu e le o ni mea i tupulaga talavou. E le gata i lea, o eseesega o itupa e faʻamatalaina ai suiga i vaisu e le o ni mea, faʻaopoopo i le faʻapipiʻi a tupulaga ma le faʻapipiʻiina o tina. O lenei suʻesuʻega o loʻo tuʻuina atu ai faʻamaoniga fou mo suʻesuʻega i le lumanaʻi e uiga i tulaga lamatia ma puipuiga o loʻo aʻafia uma i vaisu ma amioga.